Түрмеден шыққандар адам бола ма?

Түрме дегеніміз кәдімгі түзеу мекемесі болғанымен, онда отырғандар шын мәнінде түзеліп шығады деу қиын. Иә, аңдаусызда шалт басып, ойламаған жерден шайтан азғырып опық жеген кейбір жандар қателерін түсініп, түрмеден сабақ алар-ау. Бірақ ондайлар жүздің ішінде біреу ғана. Өмір маған түрмеде отырған адамдарды көп жолықтырды. Соларға қол ұшын берем деп жүріп өзім екі рет түрменің есігін аштым. Аштым дегенге, сотталған екен деп ойлап қалмаңыздар. Мен түрмеге таныстарымды екі рет іздеп барғанымды айтып отырмын. Бірақ олар мені қатты түңілдірді. Көрген-түйгендерімді «Алаш айнасының» талғампаз оқырмандарымен бөлісе отырайын.

Түрмеде өтірік айтуға болмайды, өтірік айтқан адам өз сөзі үшін қылмыс әлемінде қатаң жазаға тартылады. Алайда түрмеден шыққан соң олардың көбі өтіріктерін оңды-солды айтып, бөсіп жүре береді. Кеуделерін соғып, «мен отырып шыққанмын, мен общакпын, пәленмін-түгенмін» дегендерді өз басым көп кезіктірдім. Содан кейін қазір «түремшіктердің» арасында намаз оқығыштар көбейіп кетті. Олар ол жақта өтірік дұрыс жолға түскенсиді. Шыққан соң өздерінікін жалғастырады.

Менің жиен ағам тәртіп батальонында отырған. Қазір осы қалада қылмыстық әлемдегі беделділер арасында алдыңғы орындағылардың бірі. Кілең «смотрящийлармен» қарым-қатынаста жүреді. Қылмыс серкелерімен ол өзін қалай ұстайтынын қайдам, әйтеуір біздің алдымызда бөсе сөйлеп, әр нәрсені асыра айтып, аузынан боқтық пен былапыт түспей отырады. Басқасы басқа, өз анасын сыйлауды да білмейді. Мәселен, анасының үйінде ауызашар, айт дастарханына кісі шақырылып, құран оқылып жатса, ол соған қатысу орнына, далада сыра ішіп тойлап жүреді.

Ұзақ жылдарға бас бостандығынан айрылған жандардың көбінің шыққан соң барар жер, басар тауы болмай қалады. Бірінің әйелі күйеуге шығып кетеді, енді бірінің үйін басқа біреулер иемденіп алады дегендей... Сондықтан біреулер түрмеде отырып қасындағылар арқылы немесе басқадай жолдармен біреулермен сырттай танысуға құштар. Бір күні мен сондай біреудің газеттің танысу бұрышына берген хабарландыруын көрдім. Ол «Жаза басып сотталдым. Кейін маған жар бола алатын қыз-келіншекпен танысқым келеді» депті. Мен ерігіп отырып әлгіге хат жаздым. Ол өзінің жасы 25-те екенін және мен тұратын облыстан екенін айтыпты. Сөйтіп, әлгі жігітпен танысып, арамыз хаттармен жалғасты. Оның сөзіне қарасаң, оқыған-тоқығаны көп жігіт екен. Мәдениетті және сауатты жазады. «Не үшін отырсың?» деген сұрағыма өзінің байқаусызда кісі өлтіргенін, бір-екі жылда шығатынын жазды. Бара-бара мен бәрін тәптіштеп сұрай бердім. Сөйтсем, оның түрмеден шығуына әлі 4 жыл уақыт бар екен. Және ол кісіні өлтіргенде алдын ала дайындалып, қасақана өлтірген, нақты айтқанда, пышақ салған. Ол көбінесе хатында баланың сөзін айтып, күлкімді келтіретін. Мәселен, «бізге көкөніс егуге рұқсат беріледі және ол үшін ақша да төлейді. Мен өзіме ұзындығы 6 метр, ені 1 метр учаске алдым. Сол жерге гүл егем, картоп, шалқан, сәбіз отырғыздым» депті. Айтып отырғаны – аядай жер. Құрбыларым «Сонда бұл, немене, барлық көкөністі бір-бір талдан отырғызбақ па?» - деп, ішектері қатып күледі. Содан бір күні мен әлгі жігіттің түрін көргім келіп кетті. Өзімнің жасым 22-де. Ол менен үш жас үлкен болуы керек. Сөйтіп, Аршалыдағы ерекше тәртіптегі түзеу мекемесінің табалдырығын аттадым. Дәлізде күтіп отырғанымда, сонадайдан қалбалақтап қапсағай денелі бір ағай жүгіріп келе жатты. Оны қарауыл темір тордың ішіне кіргізіп, қадағалап тұрды. Әлгі жігіт жан-жағына алақтап тұр. Ойбай, сөйтсем, менің хат жазысып жүрген Серік деген танысым сол екен! 25 емес, 40 жастағы ағай! Ә дегеннен көңілім суып, біреу қолынан балмұздағын тартып алған баладай ренжіп, әңгімемнің қиюы келе қоймады. Ол 6 жыл отырған көрінеді және осы уақыт ішінде оны іздеп келген бірінші адам мен екенмін. Мен одан неге өтірік айтқанын сұрадым. Ол: «Сені жоғалтып алам ба деп қорықтым», - деп қойды. Біздің әңгімеміздің бәрін есіктегі қарауыл қыз тыңдап тұрды. Серікпен қоштасып шыққанымда, ол қыз: «Айтыңызшы, сіз оған енді қайтып келесіз бе?» - деді. Келмейтінімді біліп тұрсам да, қызды ренжіткім келмегендей, «Көреміз» дей салдым. Содан әлгі Серік маған хат жазуын тіпті үдетті. Одан жалығып кеттім. Ақыры қатты-қатты сөздер жазып, әрең құтылдым.

Материалдың толық нұсқасын "Алаш айнасынан" оқи аласыздар.