Қазақстанда арақ тұтыну, шын мәнінде көбейіп кетті ме?

Сарапшылар Денсаулық сақтау министрлігінің Қазақстанда алкоголь тұтыну жоғары деңгейде екені және оның ықтимал себептері туралы мәлімдемесіне қатысты пікір білдірді, - деп хабарлайды Tengrinews.kz тілшісі.

Еске салайық, сәуірдің басында денсаулық сақтау министрі Ажар Ғиният ДДСҰ (Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы - еск.) зерттеуі бойынша, Қазақстан алкоголь тұтыну деңгейі жоғары елдерге жататынын айтқан болатын. Сонымен қатар, оның айтуынша, халықтың сыртқы себептерге қатысты өлім-жітім көрсеткіші көбінесе алкогольмен байланысты.

ДДСҰ маскүнемдік деңгейін қалай өлшейді?

Республикалық психикалық денсаулық ғылыми-практикалық орталығының психиатр-наркологы Гүлмира Сәдуақасова Денсаулық сақтау министрлігі басшысының мәліметі Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының 2019 жылы жүргізген зерттеулеріне негізделгенін айтты. ДДСҰ мұндай зерттеулерді белгілі бір жиілікпен жүргізеді. Онда алкогольді тікелей тұтынуды емес, жан басына шаққандағы алкогольді сату салыстырылады. Маманның айтуынша, ДДСҰ сияқты ұйымдар алкоголь тұтынуды сараптау кезінде алкогольге тәуелді адамдар саны (ресми түрде Қазақстанда 90 000 адам) сияқты деректерді қолданбайды, сондықтан ол нақты жағдайды көрсетпейді деп есептейді. Сонымен қатар, олар үшін алкогольге байланысты өлім-жітім сияқты деректер маңызды. Наркологтың айтуынша, өзгерістер динамикасын бағалау да маңызды. 2019 жылы ел бұл көрсеткіш бойынша әлемде 10-орында болса, 2012 жылғы алдыңғы зерттеулер бойынша 50-орында болды, яғни 40 позицияға төмендеген.

"Орта Азия елдерімен салыстырғанда жағдай көңіл көншітпейтіндей болып көрінеді, бірақ бұған түсініктеме бар. Бізде статистика жақсы қойылған және мас жүргізуші түскен жол апатынан өлім оқиғалары көбірек ескеріледі. Сондай-ақ, менің ойымша, көрші елдермен салыстырғанда алкогольді тұтынудың жоғары көрсеткіші экономика неғұрлым жоғары деңгейде екенін де көрсетеді. Біздің елімізде төлем қабілеті, мысалы, Қырғызстанға қарағанда жоғары және алкогольді көп адам сатып ала алады", - деді нарколог.

Қазақстанда жастар көп ішеді

Республикалық психикалық денсаулық ғылыми-практикалық орталығы наркологының айтуынша, алкогольді тұтыну деңгейі қандай емес, оның зиян әсерін азайту үшін елде қандай қадамдар жасалатыны маңызды. Қазақстанда кейінгі жылдары алкоголь сату уақытына қатысты шектеулер, жас шектеулері, жарнамаға шектеулер енгізілді, мас күйінде көлік жүргізгені үшін жаза қатаңдатылды. Мұның бәрі Денсаулық сақтау министрлігінің стратегиялық жоспарларында жазылған және ДДСҰ-ның нұсқауларына сәйкес келеді.

"Мен елде алкогольді тұтыну артқанын байқаған жоқпын, бірақ бізде бұл проблема бар, онымен қатаң күресу керек. Маскүнемдікпен күресуге арналған жеке нормативтік құжат жасау керек шығар. Айта кететін жалғыз нәрсе, маскүнемдік қазір жасарып жатыр. Зерттеулерге қарасақ, алкогольге тәуелді жас буын өкілдерінің саны артып барады", - деді Гүлмира Сәдуақасова.

Психиатрдың сөзінше, біздің қоғамда әртүрлі тәуелділіктерге тартылу қаупі айтарлықтай өсті. Халықтың психологиялық денсаулығы мемлекет тарапынан көбірек көңіл бөлуді талап етеді. Алкоголизм ғана емес, нашақорлық, ойынға тәуелділік және тәуелділіктің басқа түрлері де жасарып барады. 

"Қазір халық, әсіресе жастар қоғамы БАҚ пен түрлі медиа тарапынан үлкен қысым көріп жатыр. Бала бір нәрсеге ұрынуына тәуекелдер көп. Бұл суицид санының өсуіне ұқсас құбылыс сияқты. Бұл жағдайда алдын алу шаралары өте маңызды, ол қауіппен күрестен әлдеқайда жақсы. Салауатты өмір салтын насихаттап қана қоймай, бос уақытты басқа заттармен толтыру қажет", - деді маман.

Ең көп ішкіштер жиналған аймақтар қандай?

Нарколог солтүстік өңірлерде алкоголизм деңгейі жоғары екенін, алайда ол елдің ең урбанизацияланған қалаларында - Алматы, Нұр-Сұлтан және соңғы уақытта Шымкентте жоғары екенін атап өтті. Оның сөзінше, алкогольді тұтынуға аймақтың климаттық айырмашылығы немесе мәдени ерекшеліктері емес, үлкен қалалардағы әлеуметтік факторлар әсер етеді.

Алкогольді ішімдіктер арасында Қазақстанда сыра ең танымал. Гүлмира Сәдуақасованың айтуынша, 15-18 жас аралығындағы жастар арасындағы тәуелділікті зерттеу нәтижелері респонденттердің 33 пайызы өмірінде кемінде бір рет алкоголь ішкенін, 20 пайызы соңғы жылы ішкенін, ал 7 пайызы оны мезгіл-мезгіл тұтынатынын көрсетті. Зерттеулерге сәйкес, сауалнамаға қатысқан жастардың 1,4 пайызы алкогольге тәуелді болып қалған.

"Әрине жастар арасында алкоголизм үлкен проблема деп айтуға келмес. Тенденция оң бағытта келе жатыр деп ойлаймын. Жастар спортқа, қосымша нәрселерге, волонтерлікке қызыға бастады. Мысалы, бұрын мектеп бітіру кешінде бәрі ішіп кетсе, бүгінде жағдай басқаша. Бүгінде жастарға әлеуметтік желі, компьютерлік ойындар және басқа да нәрселерге қызыға бастады", - дейді нарколог.

Елдегі алкоголизм мәселесін жан басына шаққандағы литрмен өлшеуге бола ма?

ҚҚДИ стратегиялық талдау тобының жетекшісі және әлеуметтану докторы Ләззат Нұрқатова алкогольді тұтыну қолайсыздық көрсеткіші ретінде Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының, Дүниежүзілік банктің және басқа да ұйымдардың әлем елдеріндегі денсаулық пен денсаулық сақтау саласындағы талдауларында кеңінен қолданылатынын атап өтті.

ДДСҰ мәліметінше, Қазақстанда ішімдік ішу деңгейі: ерлер арасында - 25 литр, әйелдер арасында - шамамен 9 литр. Әлеуметтанушының айтуынша, көрші елдермен жан басына шаққандағы литрмен өлшеу елдегі тұрақтылық сапасының пайдалы және жарамды көрсеткіші емес. Көрсеткіштер есептеу қатесіне байланысты бұрмалануы мүмкін. Алайда, Денсаулық сақтау министрінің "дені сау ұлт" ұлттық жобасының бағыттарын ұстануға баса назар аударуы кейінгі бастамалар үшін өте маңызды триггер.

Алкоголь салдарынан өлім-жітімі ең жоғары елдер рейтингінде Қазақстанның 10-орында болуы алаңдатарлық жайт. ІІМ статистикасына сәйкес 2021 жылғы деректер бойынша 8900 мас жүргізуші ұсталды, сонымен қатар мас жүргізушілердің кінәсінен 193 жол апаты болған.

Қазақстандықтар неге ішеді?

"Біздің қоғам стреске түсіретін жағдайларға толы, яғни көшеде, жұмыста, отбасында стресстің көптеген факторлары мен көздері бар, нәтижесінде адамдардың өзін-өзі бағалауы мен депрессиясы төмендеп алкогольге әуестене бастайды. Мәдениеттілік тек адамға ғана емес, сонымен бірге оны қоршаған әлеуметтік инфрақұрылымға да байланысты. Мысалы, мәдени, спорттық және ойын-сауық мекемелері халық үшін қол жетімді болуы керек", - деді әлеуметтанушы алкогольді тұтынудың өсуінің мүмкін себептері туралы.

Ләззат Нұрқатованың айтуынша, алкогольді тұтыну деңгейі алкоголизмнің өсуіне әкеледі, бұл қоғам үшін күрделі мәселе. ДДСҰ мәліметтері бойынша, әлемде жыл сайын үш миллионнан астам адам алкогольдің әсерінен болатын аурулардан қайтыс болады. Жер шарындағы әрбір 20-адам алкоголь ішу салдарынан қайтыс болады, олардың 75 пайызы ер адамдар.

Бұл мәселені шешу үшін кешенді тәсіл қажет. Өйткені алкогольді тұтынудың тұрмыстық, мәдени, экономикалық, тұқымқуалаушылық, психикалық және физиологиялық секілді себептері бар. Негізгі әлеуметтік себептердің бірі - отбасылық қуаныштарда, тойларда, мерекелерде, еске алуларда тұтыну, сонымен қатар, алкогольдің қолжетімділігі.

"Карьерада, бизнесте және қоғамда өзін-өзі тану мүмкіндіктері, әлеуметтік әділеттілік сезімі және кеңейтілген әлеуметтік қызмет желісінің болуы, қоғамды әлеуметтік бақылау - салауатты өмір салтын қалыптастыру мен адамдардың тұрақтылығының маңызды факторы. Сәйкесінше, алкогольді тұтыну деңгейін төмендету кепілі мен стратегиясы саналады", - деді әлеуметтанушы.

Карантин алкогольді тұтынуға қалай әсер етті?

Маман кейінгі уақытта қоғамда алкогольді тұтыну деңгейіне түрлі бағытта әсер ететін бірнеше тренд байқалатынын айтты. Сондай-ақ, әлеуметтанушылар Рамазан айында ораза ұстайтын адам саны артқанын атап өтті. Жыл сайын олардың саны артып келеді. Мұсылмандар Қазақстан халқының 70 пайызы болады, ал тәуелсіздік жылдары мешіт саны 63-тен 2600-ге дейін артқан.

Алайда, Ләззат Нұрқатованың айтуынша, алматылық наркологтар 2020 жылғы көрсеткіш бойынша тәуелді науқастар саны артқанын мәлімдеген. Олардың ішінде, мамандардың мәліметіне сенсек, ересектер ғана емес, мектеп оқушылары да бар. Бұл жағдай алкогольге тәуелді тұрғындар реабилитациялық орталықтарға жиі жүгінетіндіктен анықталып отыр. Алкоголь тұтынудың өсімі коронавирус карантині кезіндегі проблемаларға байланысты екен.

"Шын мәнінде, біздің халық карантин басталысымен көп алкоголь тұтына бастады. ҚР ҰЭМ Статистика комитеті мәліметінше, арақ пен ликер-арақ өнімдерін ішкі нарықта тұтыну деңгейі 21,5 пайызға, 35,7 миллион литрге көбейген. Бұл 2020 жылғы қаңтар-қараша аралығындағы көрсеткіш, ал 2018-2019 жылдары спирттік өнімдерді тұтыну азайып келе жатқан еді. Сарапшылардың сөзінше, араққа тәуелділердің көбеюі әлеуметтік статусын жоғалтуға байланысты (ажырасу, жұмыссыздық, жақынының өлімі) және жалпыұлттық карантин енгізуден кейінгі проблемаларға байланысты", - деді әлеуметтанушы.