Литва

Қысқаша мәлімет

Орналасуы: Еуропаның солтүстігінде орналасқан мемлекет
Астанасы: Вильнюс
Ірі қалалары: Вильнюс, Каунас, Клайпеда, Шяуляй, Паланга, Тракай, Паневежис, Алитус
Жер көлемі: 65 300 мың шаршы шақырым
Телефон коды: +370
Қазақстанмен уақыт айырмашылығы: -3 сағат
Сағаттық белдеуі: (GMT+3)
Виза: Шенген
Тілі: лит
Валютасы: еуро
Халқы: 2020 жылы 2,794 миллион адам
Діни сенімдері: католик
Жол қозғалысы: оң жақты қозғалыс
Тоқ көзінің түрі: F, C. 220 В, 50 Гц

© pixabay.com

Литва географиясы мен климаты

Литваның жері Шығыс Еуропа жазығында, Балтық теңізінің оңтүстік-шығыс жағасына қарай, Нямунас (Неман) өзенінің орта және төменгі ағысы алабында орналасқан. Балтық теңізінің Литва жағалауы енсіз ойпат (ені 15-20 шақырым, биіктігі 50 метрге дейін). Нямунастың төменгі ағысы - батпақты атыраулық жазық. Шығысқа қарай ойпат Жямайтс қыратына (234 метр) ұласады. Орталық бөлігінде - Орталық Литван ойпаты (ені 100 км-ге дейін; биіктігі 80-90 метр), шығысы мен оңтүстігінде - Балтық жалы (288 метр), одан оңтүстік-шығысқа қарай Оңтүстік-шығыс жазықтығы (орташа биіктігі 120 метр) орналасқан.

Геологиялық құрылымы жөнінен республиканың батыс және орталық бөліктері Балтық синеклизасының шегінде, ал шығыс бөлігін Белорус антеклизасы алып жатыр. Платформаның кристалды фундаменті 2100 метрге дейін төмен кетеді, Белорус антеклизасы аймағында 120 метрге дейін көтеріледі. Шөгінді қабаттың қалындығы 200 метрден 2100 метрге дейін.

Литваның бүкіл батыс бөлігі мен Балтық теңізінің оған іргелес айдынында келешекте мұнай мен газ табылуы ықтимал; 1968 жылы кебрий қабатынан кәсіптік мұнай (Шюпаряй) кен орны ашылды. Каунас аймағында 150-250 метр тереңдікте пермь ангидридінің қалың қабаты жатыр Солтүстік-батысында цементтік әк тас кездеседі. Шымтезек, гипс кен орындары, янтарь, ыстық және минералды сулар бар.

Климаты қоңыржай-континенттік; теңіздік климаттан континенттік климатқа қарай өзгереді. Орташа температурасы ең суық ай қаңтарда -4 градус, ең жылы ай шілдеде 17 градус. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 630 мм. Өзендері Балтық теңізі алабына жатады. Ең ірі өзені - Нямунас (Неман) Белоруссия жерінен басталып, Курш шығанағына құяды; басты салалары: Нярис, Нявежис, Дубиса, Мяркис, Миния, Шяшупе.

© pixabay.com

Литва экономикасы

Литва - ашық және аралас экономикалы ел, оны Дүниежүзілік банк жоғары кірісті экономика ретінде жіктейді. 2016 жылғы мәліметтерге сәйкес, Литва экономикасының 3 ірі саласы қызмет көрсету (68,3 пайыз), өнеркәсіп (28,5 пайыз) және ауыл шаруашылығы (3,3 пайыз) болып табылады. Дүниежүзілік экономикалық форумның Жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексінде Литва 41 орында (137 елдің ішінде). Литва НАТО мен ЕО-ға 2004 жылы кірді.

2020 жылдың 1 қаңтарынан бастап ең төменгі жалақы 607 еуро, ал сағаттық ставкасы 3,72 еуро болды. Кэйц индексі (минималды жалақының орташа деңгейге қатынасы) 47,5 пайыз құрайды (ЕО-да 45 пайыздан 51 пайызға дейін). Ең төменгі жұмыссыздық бойынша жәрдемақы - 141 еуро.

Артықшылықтары: тұрақты нарықтық экономикаға сәтті өтті. Төмен инфляция (2,26 пайыз). Ұлттық валюта - еуро. Ел ЕО-ның бірыңғай нарығының мүшесі болып табылады. Экономикалық өсудің салыстырмалы түрде жоғары қарқыны (ЕО деңгейінен жоғары) және үкіметтің төмен қарызы (ЕО орташа деңгейінен төмен). ЕО елдерімен салыстырғанда жұмыс күші әлі де арзан. Жұмыссыздықтың күрт төмендеуі және жұмыс күшінің тапшылығының ұлғаюы жағдайында 2019 жылға қарай жалақы өсімі экономикалық өсудің баяулауымен шектелмейді.

Литва Дүниежүзілік банк тобы жасаған есепте экономиканың жеңіл дамуы бойынша әлемде 14-ші орында және Heritage Foundation-мен өлшенген экономикалық еркіндік индексінде 178 елдің ішінде 19-шы орынды иеленеді. Орта есеппен, Литвадағы барлық тікелей шетелдік инвестициялардың 95 пайыздан астамы Еуропалық Одақ елдеріне келеді.

© pixabay.com

Литва тарихы

Қазіргі Литваның аумағын алғашқы адамдар біздің дәуірімізге дейінгі X-IX мыңжылдықтың аяғында қоныстана бастады. Аң аулау және балық аулау ісімен айналысатын тұрғындар садақтар мен қылшық жебелерді, былғарыға арналған қырғыштарды, балық аулау шыбықтары мен торларды пайдаланды. Неолит дәуірінің соңында (б.з.д. III- II мыңжылдық) үнді-еуропалық тайпалар қазіргі Литва территориясына кірді.

XIV-XV ғасырдың басында Литваның Ұлы Герцогтігінің аумағы, негізінен Батыс Ресей жерлерінің аннексиясына байланысты тез өсті. Славян жерлерінің мемлекетке енуі, аумағы мен халқы жағынан нақты Литвалық жерлерден бірнеше есе үлкен болуы, орыс жерлерін, православиелік мәдениетті және батыс орыс тілін иемденген Литва князьдерінің қабылдауына әкелді. Уақыт өте келе батыстық орыс тілі Ұлы Герцогтардың кеңсесінің ресми тілі болды.

1385 жылы Литваның Ұлы князі Ягайло Крев одағын Польша Корольдігімен құрды. Одақтың шарттары бойынша Ягайло Ұлы Литва елін Польша Корольдігіне қосуға және католиктік рәсім бойынша Литва жерлерін шоқындыруға міндеттенді, ол өзі Польша патшасы болып, Литваның Ұлы князі атағын сақтап қалды.

1990 жылы 11 наурызда Жоғарғы Кеңес Литваның тәуелсіздігін қалпына келтіргенін жариялады. Литва КСРО құрамынан шыққандығын жариялаған алғашқы кеңестік республика болды.

1991 жылы 6 қыркүйекте КСРО Мемлекеттік кеңесі Литваның тәуелсіздігін мойындады. Сол жылдың 17 қыркүйегінде Литва Біріккен Ұлттар Ұйымына қабылданды.

1992 жылы 25 қазанда Литва Республикасының азаматтары Литва Республикасының Конституциясын қабылдауға арналған референдумда дауыс берді. 1993 жылы 14 ақпанда Альгирдас Бразаускас жалпыға бірдей сайлау құқығымен елдің президенті болып сайланды. Сол жылы 31 тамызда Кеңес армиясының соңғы бөлімшелері Литвадан шықты.

2004 жылғы 29 наурызда Литва НАТО блогына кірді, ал 2004 жылғы 1 мамырда Еуропалық Одақтың толық мүшесі болды. 2015 жылғы 1 қаңтарда Литва еуроаймаққа кірді.

© pixabay.com

Қазақстандық туристер үшін Литва қаншалықты тартымды?

Литва туристтерді өзінің бай тарихи, мәдени көрнекті жерлерімен қызықтырады. Ең алдымен, ел астанасы Вильнюске барған жөн. Қаланың қақ ортасында ежелгі грек киелі орындарының рухында тұрғызылған Кафедралды шіркеуі орналасқан. Қаладағы готикалық және барокко стиліндегі шіркеулері де ерекше назар аударуға тұрарлық, олар - Киелі Рух, Әулие Анна, Әулие Петр және Павел шіркеулері.

Литваның таңғажайып сәулеттік символдарының бірі - Гедимина қамалы. Фуникулер арқылы сіз таңғажайып қамалдың көркімен ғана емес, жоғарыдан қаланың әсемдігін көре аласыз. Мұражайды ұнататын туристтерге Ұлттық мұражайға немес Янтарь мұражайына баруға болады.

Келесі кезекте - Каунас және Тракай. Каунас, елдің екінші үлкен және ең маңызды қаласы, 1280 жылы Литваның ең үлкен екі өзені Немунас пен Неристің бойында қаланды. Мұнда готика стиліндегі ғимараттар Каунас сарайы мен Пяркунас үйін қамтиды. Масальский князьдерінің сарайы - Қайта өрлеу дәуірінің туындысы. Барокко стилінде камальдолийстер шіркеуі Пажайслисте, қалалық залы мен иезуит шіркеуі салынды.

Тракай - ортағасырларда Литваның Ұлы Герцогтігі билеушілерінің резиденциясы орналасқан Литваның әйгілі ежелгі астанасы. Тракай қамалы қорғаныс қамалы ретінде салынды, түрме ретінде пайдаланылды және 17 ғасырда мүлдем қараусыз қалды. Қазір арал қамалы (бүкіл Шығыс Еуропадағы жалғыз) - Литваның ең танымал тарихи және сәулет ескерткіштерінің бірі.

Литваның туристік инфрақұрылымы белсенді дамуда: бүгінде ірі қалалар мен курорттарда кез-келген бағада көптеген қонақүйлер бар. Вильнюс пен Каунаста қарапайым жатақханалар, орташа «үштіктер» және халықаралық деңгейдегі сәнді мекемелер бар. Курорттық аймақтарда мысалы, Паланга немесе Нерингада ұлттық стильде безендірілген шағын отбасылық қонақүйлер танымал. Көптеген саяхатшылар жеке сектордағы бөлмелерді, пәтерлерді және коттедждерді жалға алғысы келеді.

© pixabay.com

Литваға қалай жетуге болады?

Нұр-Сұлтан-Вильнюс, Алматы-Вильнюс бағыттары бойынша әуе рейстері ұшады. Билет пен тұратын жеріңізді алдын-ала брондау қажет. Тікелей рейстер бағасы қымбат болса, ауысымдық, чартерлік рейстерді қарастыруға болады.

Литвадағы көлік қозғалысы

Литвадағы қоғамдық көліктің негізгі түрлері - автобустар мен шағын автобустар. Қалаларда троллейбустар, қалалық пойыздар және экспресс пойыздар да жүреді. Қоғамдық көліктер 5:00-ден 0:00-ге дейін жұмыс істейді, Вильнюс пен Каунаста түнгі маршруттар бар. Сіз төлемдерді пластикалық карталар немесе бір реттік билеттер арқылы төлей аласыз. Біріншісі 1,50 еуро тұратын дүкендер, супермаркеттер, теміржол вокзалдарының және әуежайлардың кассаларында сатылады және кез-келген мөлшерде толтырылады. Карточка ұстаушылар аударымдарды таңдалған уақыт ішінде жасай алады: 30 немесе 60 минут. Бір реттік билеттер жүргізушілерден 1 еуроға сатып алынады және бір сапарға жарамды.

Тәулік бойғы билеттің бағасы 5 еуро, 3 күнге 8 еуро тұрады. Таксиге телефон арқылы қоңырау шалған дұрыс: арзан, әрі сенімді. Көптеген тасымалдаушылар үшін орташа тариф бір км үшін 0,60-1 еуро, бір сапар бағасы 0,70 еуро құрайды. Әуежайдың трансферлік төлемі - 10 еуро. Қалада велосипедтерді 35-тен астам жалға беру пункттері бар, жалға алудың 3 күндік бағасы 2,90 еуро құрайды.

© pixabay.com

Литвада қайда баруға болады?

Литваның көрікті жерлері Вильнюстің ескі қаласынан басталады. Бұл нағыз тарихи орталық, онда өткен ғасырлардың ерекше атмосферасы бар және көптеген мәдени ескерткіштер бар. Вильнюс ескі қалашығында ежелгі архитектура толық сақталған. Асфальт төселген тастар мен төсеніштер салынған тар көшелер тек жаяу жүруге мүмкіндік береді. Ескі тас ғимараттар арасында өтетін осы сәндік жолдармен серуендеу кезінде бірнеше сәнді сарайлар, әсем шіркеулерді кездестіресіз.

Литваның көрікті жерлері таңғажайып табиғи түстерге және нағыз сәулет туындыларына толы. Вильнюс қаласынан 30 км қашықтықта және кішкентай ежелгі Тракай қаласына жақын жерде орналасқан Тракай қамалы бар. Арал сарайы готикалық сәулет негізінде салынған. Орталықта үлкен князь сарайы орналасқан. Негізгі ғимарат мықты қорғаныс қабырғалары мен көптеген мұнаралармен қоршалған. Тракай қамалы - бұл Литвада міндетті түрде көруді қажет ететін тарихи орын. Бұл ғажап қамал өзінің сыртқы бейнесімен ғана қызықтырып қоймайды. Сарай залдарына экскурсия жасау да өте қызық. Сарайдың алдыңғы бөлмелері фрескалармен, сылақпен қапталған, витраждармен безендірілген. Ішкі және сыртқы ортаның әр бөлшегі бұрын осы қабырғаларда өмір сүрген адамдардың ерекше байлығынан хабар береді. Мұнда тіпті аттың ер-тұрмандарына алтынды қолданған.

Литваның көрікті жерлерін сөз еткенде, курорттық Неринга қаласын еске салмай кету қиын. Елдің бұл өте жас туристік қаласы болып саналады. Неринга курорттық қаласы 1961 жылы құрылған. Алайда, бұл керемет жердің пайда болу тарихы тереңде жатыр.

Неринга Куршстық Косада орналасқан. Курортты қаланы Литваның інжу-маржаны деп атайды. Суретшілер мекені, сонымен қатар әлемнің түкпір-түкпірінен келген туристер үшін тартымды орын. Онда сіз шынымен кең тыныстап, демала аласыз. Неринге қонақжайлылықтың жоғары деңгейімен және экологиялық таза жағажайларымен ерекшеленеді. Қонақүйлер келушілерді жыл бойы қарсы алады. Бұл жерлерде сіз балық аулауға, белсенді демалуға немесе судың жағасында серуендей аласыз.

Клайпеда қаласының маңында ерекше аймақ Курштық Коса орналасқан. Бұл аймақтың бір бөлігі Литва аумағында орналасқан - Неринга болса, ал Курштық Косаның бір бөлігі Ресей Федерациясының Калининград облысына тиесілі ұлттық саябақ болып есептеледі. Парктің аумағы Балтық теңізінің тұзды суларымен және Курш шығанағының тұщы суларымен жуылады.

Литваның көрікті жерлері, мүмкін, елдің ең көрікті бөлігі - ескі Каунас қаласы. Каунастың ескі бөлігінде көптеген ерекше сәулет ескерткіштері шоғырланған. Ол бай атмосфераға ие. Қаланың ескі бөлігі бойынша саяхатты Ратушный алаңынан бастау керек. Мұнда сіз бұрынғы Неке сарайын, ал қазіргі Каунастағы қалалық Ратушаны көре аласыз.

© pixabay.com

Литва асханасы

Литва асханасында негізі тағамдар: картоп, ет, дәмдеуіштер, түрлі сорпалар т.б. Литва мейрамханаларының көпшілігі танымал еуропалық тағамдарды да даярлайды: салаттар, пицца, макарон - олардың мәзіріндегі стандартты заттар. Үлкен қалаларда әлемнің әр түрлі халықтарының ұлттық асханалары бар: неміс, француз, американдық, жапондық, үнділік, тіпті бразилиялық. Қаласаңыз, литвалық дәстүрлі тағамдары бар жайлы отбасылық мейрамханаларды таба аласыз.

Тез тамақтанудың жақсы нұсқасы - ірі сауда орталықтарындағы көптеген тағамдар корттары. Асхананың көп бөлігінде арнайы тағамдар мен балалар мәзірі бар. Кафеде тамақтанудың орташа бағасы 5-15 еуроны құрайды, беделді мейрамханада түскі ас - бір адамға 28 еуродан басталады.

© pixabay.com

Литвадағы қауіпсіздік

Барлық Балтық елдеріндегідей, Литвада қылмыс деңгейі төмен, бірақ ешкім тосын жағдайлардан қауіпсіз емес. Сондықтан, әмияныңызға абай болыңыз, құнды заттарды қараусыз қалдырмаңыз және ақшаңызды адам көп жерлерде шығарып көрсете бермеңіз. Сонымен қатар, стандартты сақтық шаралары жақсы сақталады: үлкен қалалардың туристік аудандарында сыртқы бейнекамералар орнатылған, сондықтан қиындық туындаған кезде полиция тез арада көмекке келеді.

Қоғамдық тәртіп қатаң сақталынады: қоғамдық орындарда алкогольді ішімдіктер ішуге тыйым салынады, темекі шегуге арналған арнайы орындар жабдықталған. Заңға бағынбау қатаң айыппұлдарға әкеледі: шылым шегуге болмайтын жерде шылым тартқаны үшін 100 еуро айыппұл салынады. Табиғатта демалудың да өз ережелері бар: мысалы, қорық аумақтарында өрт шығаруға, шатырлар қоюға, қоқыс тастауға болмайды, яғни қоршаған ортаға зиян келтірмеу қажет.

© pixabay.com

Литвадан қандай кәдесыйлар алуға болады?

Литвадан ең танымал кәдесый, әрине, янтарь тастар: оны шекарадан өңделмеген күйде тасымалдауға тыйым салынады, бірақ зергерлік бұйымдар күйінде қалағаныңызша алуға болады. Ағаш және керамика бұйымдары, жоғары сапалы зығыр маталар мен трикотаж өнімдері де жақсы сұранысқа ие. Талғампаздарға керемет сыйлықтар - сүзбе, тмин қосылған дәстүрлі нан және әйгілі жергілікті бальзамдар мен тұнбалар.

Ірі супермаркеттердің жұмыс уақыты 8:00-23:00, Вильнюсте тәулік бойы жұмыс істейтін дүкендер де бар. Азық-түлік дүкендерінің көпшілігі 8:00-9:00-ден 19:00-20:00 дейін апта бойы жұмыс істейді,. Сауда орталықтары көбінесе 22:00-де жабылады. Базарларда сауда 5:00-6:00-ден басталады, бірақ түстен кейін сөрелер бос болады. Маусым мен желтоқсанда бағалар 80 пайызға дейін төмендеп, жеңілдіктер болады.