Қатерлі ісік "өлесің" деген сөз емес…

Бүгінде онкологиялық сырқаттардың тек қана денсаулық сақтау саласының емес, сонымен қатар қоғамның әлеуметтік және экономикалық мәселесіне де айналып отыр. Ресми статистикалық  мәліметтерге сүйенер болсақ, 2017 жылы Қазақстанда қатерлі ісік ауруына шалдыққандардың саны 35 мың. Елімізде бұл дерт жы­лы­на 15 мыңнан ас­там адамның өмірін жал­май­ды де­ген де­рек бар. Бұл қазақстандықтардың жүрек-қан тамырлары ауруларынан кейінгі өлімінің екінші себебі.

Негізі әр адам жылына бір рет денсаулығын тексеруден өткізіп тұрғаны абзал. Өйткені ауру алғашында біліне қоймайды. Ісік әбден ушыққан кезде айналасындағы ағзаларды қысып, ауырта бастағанда ғана сезіледі. Егер ауру ерте I-II сатысында анықталса, тез сауығып кетуі бек мүмкін. Бірақ, дәрігерлердің айтуынша, науқастардың басым бөлігі дерттің ушыққан кезінде, яғни III-IV сатысында ғана емделуге келеді.

Аурудың алдын алу үшін не істеуге болады?

Біріншіден, жас ерекшелігіне қарай, тұрақты түрде скринигтен өту керек. Бұл тексеру толығымен мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен жүргізіледі. Екіншіден, бұл аурудың сиптомдары анықталған жағдайда, өз тарапыңыздан дәрігер тексеруінен өткен жөн.

ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің бас онкологы, Қазақ онкология және радиология ғылыми-зерттеу институтының директоры Диляра Қайдаровамен Tengrinews.kz бірлесіп,  онкологиялық аурулардың түрлерін толық сипаттау және онкологиялық ауруларға арналған тегін скринингті қалай және қашан және қайда өткізу керектігі жөнінде нұсқаулықтар дайындады.

1)    Онкологиялық аурулардың қанша түрі бар?

Осыған байланысты бүгінде 6 түрлі онкологиялық аурудың алдын алу мақсатында скринингтік тексеру жұмыстары емханаларда тегін жүргізілуде. Олар: сүт бездері, жатыр мойыншығы, тоқ ішек, өңеш және асқазан, еркектік без және бауыр.  Қатерлі ісік жасуша трансформация нәтижесінде пайда болады.  Егер де ағзаның иммундық жүйесі мұндай трансформацияны анықтамаса, ісік ары қарай өсіп сонында метастазға айналады.  Басым көпшілігі, метастаз сүйекте, мида, бауырда және өкпеде пайда болады.

Сонымен қатар, саркома - сүйек, бұлшықеттер, дәнекер жасушаларының қатерлі зақымдалуы. Лейкемия - бұл сүйек кемігін және қанның қатерлі ісігі, ал лимфома - бұл лимфа тінінің бұзылуы. Ісік бір ағзаны ғана зақымдау мүмкін,  я болмаса басқа да мүшелерге кері әсерін тигізеді.

2)    Онкологиялық аурудың қай түріне шалдыққан адамдар емделе алады?

Қазіргі уақытта ерте кезеңдерде анықталған ісіктердің барлығы дерлік сауықтырылуы мүмкін. Науқастың симптомдары ерте кезеңнен анықталатын болса, он жағдайдың тоғызында дерттің толығымен бетін қайтаруға болады. Бұлар: тері, жатыр мойыны, ішек және тоқ ішек, сүт бездері. Бірақ ісік басқа азғаға тараса, емдеу мүмкіндігі төмендейді.

3)    Қазақстанда қатерлі ісік түрлері қандай?

Республика бойынша ең көп таралған он шақты ісік: 1) өкпе 2) асқазан 3) колоректальды қатерлі ісік 4) сүт безі 5) өңештің қатерлі ісігі 6) асқазан безі 7) қан 8) жатыр мойны обыры; 9) бауыр ісігі; 10) асқазан қаерлі ісігі. Аймақтар бойынша ауру әртүрлі болуы мүмкін, бірақ алғашқы үш позиция барлық облыстарда сәйкес келеді. Сондай-ақ адам жынысы байланысты статистикалық деректер бар. Бұл абсолют сандар емес, халықтың 100 000 тұрғынына шаққандағы саны.

4)    Скрининг дегеніміз не? Одан қайда өтуге болады?

СКРИНИНГ - бұл сау адамдардың жас ерекшелігіне қарай қауіп факторларын және ауруларды алғашқы сатыда анықтау үшін өткізілетін профилактикалық медициналық тексеріс. Скрининг емдеудің нәтижесін арттырып, асқынудың алдын алады.

Скринингтің негізгі мақсаты - бұл анықталған қауіп тобынан балалар денсаулығын уақытында психологиялық педагогикалық түзету.

Скрининг- тегін медициналық көмек. 2018 жылдан бастап науқастар мемлекетке ғана емес, сондай-ақ жеке және ведомстволық медициналық орталықтарға да қарайды.

Елімізде скринингтен өту тегін. Мысалы, маммограмма емхана орналасқан жеріне қарамастан, еліміздің түкпір- түкпірінде жүзеге асырылады. Маммограмма нәтижелерін түсіндіру бекітілген жүйеге сәйкес орындалады.

 Онкологиялық орталықтарда емтиханның кейбір кезеңдері ғана жүзеге асырылады, мысалы, колоноскопия немесе сүт безінің қалыптасуының пункциялық биопсиясы. Бұл тест емделушінің шақыруымен емхананың бастапқы сынақ нəтижесін алғаннан кейін тіркеме орнында жүргізіледі. Скринингтің нәтижесі диагнозға жатпайды, бірақ науқастарды ауру сатысына бөледі. Ең алдымен – қосымша диагностикадан тұратын  тест қажет. Ал екінші қосымша тест талап етілмейді, есесіне екіден төрт жылға дейін скрининг ұсынылады.

5)    Қатерлі ісіктің қай түрінде скрининг қолданылады?

 Бүгінде Қазақстанда қатерлі ісіктің түрі 3 бар.

6)    Скрининг нәтижесіне сенуге бола ма?

Скринингте сынақ ретінде Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы және кәсіби қауымдастықтар арқылы тексерілген және ұсынған әдістерді пайдаланады. Скрининг әдістерінің сезімталдығы өте жоғары, бірақ 100 пайыз емес.

Скрининг өткізгенде, оң және теріс нәтижелер болуы мүмкін. Сондықтан белгілі бір уақыт аралығында скринингтен өту маңызды. Жатыр мойыны, сүт безі және тоқ ішектің ісіктері өте баяу тарайды және скринингтің осы раундында өткізіп, келесі раундта анықталған болса, асқынудың бастапқы кезеңінде болуы мүмкін.

 Егер науқас терең диагностикаға шақырылған болса, онда скрининг барысында қосымша диагностикалық әдістер арқылы алып тасталуы немесе расталуы керек болатын патология анықталған. Мұндай диагностикалық әдістер: колпоскопия, колоноскопия, қосымша  маммография, ультрадыбыстық және биопсия. Биопсия алдын ала ісікке, жақсы немесе қатерлі ісікті растауға немесе жоюға арналған терең диагноздаудың маңызды қадамы.

7) Скринингтен өту тегін бе?

Қазақстанның азаматтарына қатерлі ісік ауруларын диагностикалаудың барлық сатылары яғни,  скрининг және жатыр мойыны, көкірек және колоректальды қатерлі ісік ауруларын емдеу тегін. Гистологиялық сараптама үшін қосымша зерттеулер қажет болған кезде иммуногистохимиялық сараптама ерекше жағдай.

Жергілікті дәрігер жоспарланған немесе шұғыл емдеу барысында қатерлі ісік анықталса, дәрігер науқасты онкологқа жібереді. Онколог қалаға немесе облыстық онкологиялық орталыққа қосымша сараптама жүргізу туралы нұсқау бере алады. Диагностикадан өту тегін.

8) Скрининг нәтижесі қанша уақытта дайын болады?

Нәтиже алу мерзімі өңірдің кадрлық қамсыздандыру мен медициналық ұйымның гистологиялық зерттеу жүргізілетін онкологиялық орталықтан  алшақтығына байланысты. Ең ұзақ күту уақыты екі айдан аспайды. Әдетте, науқас екі-үш апта ішінде алынған нәтижелер туралы хабардар болады.  Науқастар скринингтің нәтижесін алмаған жағдайда,  бұған бей- жай қарайды. Жалпы, бұл қате пікір емес. Егер скринингте патология анықталса, онда емхана қызметкерлері міндетті түрде, науқасты жедел түрде хабарлайды. Скринингтің нәтижелерін алмаған жағдайда науқас емханаға барып патологияның жоқтығына көз жеткізгені абзал.

9) Онкологиялық қауіпсіздік дегеніміз не?

Онкоқауіпсіздік - ерте сатысында қатерлі ісік ауруын анықтауға ықпал ететін іс-шаралар тізімі. Бұл ерте сатысында пайда болатын қатерлі ісік белгілері, ісік алды аурулары және оларды емдеу, мұқият тексеру және науқастың сараптама симптомдарын білу және ең бастысы дәрігер - күрделі диагностикалық жағдайларда атипиялық немесе күрделі диагноздарын дұрыс анықтау.

Әрбір науқас жыл сайын емханаға барып, емтихан бөлмесінде медбике (акушер, фельдшер) тексеруінен өтуі тиіс. Науқас  қатерлі ісік патологиясымен ауруханада емделіп жатқан болса, дәрігерлер бұл ісік диагностикасын жүзеге асырады.

Қала тұрғындары қатерлі ісік белгілері мен қатерлі факторлардан хабардар болуы керек. Осы мақсатта газет бетінде ісік туралы ақпараттар беріледі. Салауатты өмір салтының дағдыларын және өзін-өзі зерттеу әдістерін үйрету үшін науқандар жиі өткізіледі. Мысалы, әйелдерге маммолог дәрігерден  ай сайын тегін тексерістен өту ұсынылады.

10) Қашан тексеруден өту қажет?

Егер сіз өзіңізде немесе балаңызда терінің және шырышты қабаттарының өзгеруін көріп отырсаңыз, ісіну, шаршау, қоршаған ортаға деген қызығушылық жоғалту, салмақтан кенеттен арылсаңыз, бірден жергілікті дәрігерге көріну қажет.

11) Қатерлі ісік табылмаса да, алаңдаулымын!

Қалалық және ауылдық амбулаторияларда науқастар үшін психологиялық қолдау қызметі бар. Сарапшы сигналдың неге негізделгенін түсінуге көмектеседі және оны қалай жеңу керектігі туралы кеңес береді.

Егер қатер сіздің туысыңызда анықталса, онда сізде ақысыз психологиялық көмекке жүгіне аласыз. Тексерістен өту үшін емдеу жүріп жатқан онкокомпанияның психологиялық қызметіне бару керек. Қазіргі таңда, онкологиялық науқастарға және олардың туыстарына психологиялық қолдау мәселелеріне көңіл бөлінуде. Дұрыс психологиялық көңіл-күй - қалпына келтіру жолындағы негізгі компонент.

12) Қатерлі ісікке арналған генетикалық сынақтарды кім жасайды?

 Қазіргі уақытта қатерлі ісікке ерте диагностикалау әдісі ретінде генетикалық тестілеу тек жоғары тәуекел тобында ғана ұсынылады, яғни тұқымқуалаушылық тарихы бар адамдар. Тіпті ата-анасы ісікке шалдықса да, баласына берілетініне ешкім кепіл емес. Біріншіден, 100 пайыздық нақтылық жоқ. Екіншіден, екінші ата-анасынан алынған екінші «сау» аллель бар. Үшіншіден, иммунитеттің төмендеу барысында онкопроцесс механизмі іске қосылады.

Генетикалық тұқымқуалаушылықты ерте анықтап алу үшін жеке скринингтен өту керек. Генетикалық тексерілу, төз, аналық безі, простата, колон, асқазан, өкпе, бүйрек, қалқанша безі қатерлі ісігі бар туыстары үшін маңызды. Қазақстанда қатерлі ісікке бейімділік бойынша генетикалық зерттеулер онкология және радиология мамандары жүргізеді.

Мақаланы орыс тілінен аударған: Дана Құтбанбаева, Камилла Долаева, Нурила Есіркеп