29 қыркүйек 2014 | 14:11

Алаш идеясы: Қарыз бен Парыз

Алаш айнасы иллюстрациясы

Диірменнің тасындай шыр айналған дүниеде әр ұлт тәуменділіктен, құлдықтан, мойынды қажар отаршылдық қамыттан азат болуды аңсайды. Басқаларды білмеймін, шығысында айдаһардай ысылдап, батысында аюдай ақырған алпауыт елдермен қоңсы қонған қазақ елінің жүрегіне бұл аңсардың қарлығашы ұялағалы 300 жылдан астам уақыт өтті. Сол қарлығаш үш ғасыр бойы «Алаш баласы дербес ел болса екен» деп шырылдады. Бала кезден естіп өскен бір тәмсілді есіңізге алыңызшы... Айдаһар құз басындағы қарлығаштың ұясына шабуыл жасайды. Сол кезде жұдырықтай ғана байқұс құс айдаһарға айбат шегіп, өзі тажалдың аузында кете барады. Балапандары, иә, иә балапандары батыр қарлығаштың шейіттігінің арқасында тірі қалады... «Қазақты егеменді ел етем» деп жарғақ құлағы жастыққа тимей тер төккен, қан кешкен Алаштың оғландары жайлы толғансам болды, сол бір қарлығаш шырылдап, көз алдымда ұшып жүргендей болады.

Диірменнің тасындай шыр айналған дүниеде әр ұлт тәуменділіктен, құлдықтан, мойынды қажар отаршылдық қамыттан азат болуды аңсайды. Басқаларды білмеймін, шығысында айдаһардай ысылдап, батысында аюдай ақырған алпауыт елдермен қоңсы қонған қазақ елінің жүрегіне бұл аңсардың қарлығашы ұялағалы 300 жылдан астам уақыт өтті. Сол қарлығаш үш ғасыр бойы «Алаш баласы дербес ел болса екен» деп шырылдады. Бала кезден естіп өскен бір тәмсілді есіңізге алыңызшы... Айдаһар құз басындағы қарлығаштың ұясына шабуыл жасайды. Сол кезде жұдырықтай ғана байқұс құс айдаһарға айбат шегіп, өзі тажалдың аузында кете барады. Балапандары, иә, иә балапандары батыр қарлығаштың шейіттігінің арқасында тірі қалады... «Қазақты егеменді ел етем» деп жарғақ құлағы жастыққа тимей тер төккен, қан кешкен Алаштың оғландары жайлы толғансам болды, сол бір қарлығаш шырылдап, көз алдымда ұшып жүргендей болады.

Мәңгілік ұстаным: ПАРЫЗ

Адам – идеяның құлы. Адам пенде болғандықтан өледі, өшеді, қайтыс болады. Ал, ақ жолындағы, Хақ жолындағы идея ешқашан өлмек емес. Сол Ұлы ұлттық идеяның құлы болу – әр Алаш баласының арманы болуы тиіс. Қазір көптеген азаматтарымыз Әлихан, Ахмет, Міржақып іргетасын қалаған Алаш идеясы бір-ақ күнде, Патша тағынан құлағаннан кейін аяқ асты қайнар сияқты бұр-сарқ етіп шыға келген секілді елестетеді. Орыстың отаршыл жүйесін талқандамақ болған Хан Кененің азаттық күресіне, Абайдың азат ойлы пайымдарына үңілсеңіз «алаштық азат ел» идеясы сан ғасыр бұрын басталғанын байқайсыз. Алашорда зиялылары сол бір халық көкейіндегі асыл арманды тарих сахнасына алып шықты. Бұл идея 1917 жылдың 5-13 желтоқсаннан бастап, 1920 жылдың 9 наурызына дейін, бар болғаны 711 күн саяси сахнада өмір сүрді. Сол 711 күндегі ұстаным бүкіл ұлттың ғұмырлық темірқазығына айналды.

Ол қандай ұстанымдар еді?

Алашордашылардың бірінші ұстанымы – жер мәселесі...

«Тірі болсам, хан баласында қазақтың хақысы бар еді, қазаққа қызмет қылмай қоймаймын» деп жүріп, Әлихан Бөкейхан жер үшін күресті. «Жер, жер және жер». Жерсіз Отан жоқ. Әлихан Бөкейхановтың: «Қазақтың байырғы жерін қашан қазақтар өз бетінше ғылым мен техникаға сүйеніп толық игермейінше, жер жекеменшікке де, қоныстанушыларға да берілмейді» деуі бекер емес. Жер – Отан, ал Отанды сатуға да, жекеменшікке айналдыруға да болмайды. Осы ұстанымның арқасында Алтай мен Атырауға, Сыр мен Арқаға дейінгі ұлан-ғайыр атырап қазақ ұлтына тиесілі екенін ең алғаш алашордашы Әлімхан Ермеков ғылыми тұрғыда дәлелдеп берді. 1920 жылы 14-24 тамыз аралығында Лениннің қатысуымен өткен Халық Комиссарлар Кеңесі бүгінгі Қазақстан территориясын бекітіп, нәтижесінде автономиялы елге айналдық. Сол автономияның территориясына 1991 жылы тәуелсіздік алған кезде ие болып қалдық.

Алашорданың екінші ұстанымы...

Материалдың толық нұсқасын "Алаш айнасынан" оқи аласыздар...