Алматыда ғимараттар биіктігі қандай болуы керек? Сарапшылар пікірі

Қаңтардың аяғында Алматының экс-әкімі Бақытжан Сағынтаев Абай көшесінен жоғары, үлкен Алматы айналма жолынан Саин көшесіне дейінгі аумақтарда тұрғын үй биіктігін шектеуді тапсырған болатын. Жаңа шектеулер бойынша жұмыс бір ай бойы жалғасуы керек. Сәулетшілер, урбанистер, экологтар және басқа да сарапшылар Tengrinews.kz тілшісіне орталықта ғимарат биіктігін шектеу керек пе және кейінгі жылдары алматылықтар қарсылық танытқан шаһардағы тығыз құрылысқа қатысты мәселені қалай шешуге болатынын айтты.

"Қала орталығындағы үйлер 5-7 қабаттан аспау керек"

Тәуелсіз сәулетші, Алматы қаласының Қоғамдық кеңесінің мүшесі Айдын Ақбай қала орталығында ғимарат биіктігін шектеу ықтималдығы белсенділер үшін көптен күткен оқиға екенін айтты. Сонымен қатар, шектеу аймағы және ғимараттардың максимал биіктігі бойынша нақты дерек жоқ. Сәулетшінің айтуынша, ол бұған дейін қаланың жоғарғы бөлігінде ғимараттар биіктігін 5-7 қабатқа дейін шектеуді, сондай-ақ биік ғимараттарды бірінен соң бірін тізіп салуды алып тастауды ұсынған.

Оның орнына мұнара түріндегі жеке зәулім ғимараттарды қала құрылысының екпіні қажет жерлерге салуға болады. Ақбайдың айтуынша, бұл қаланы бағдарлауға көмектеседі, сонымен қатар олар таулар көрінісін жауып тастамайды. Сәулетші бұл ұсыныстар белсенділердің қатысуымен талқыланады деп үміттенеді.

"Мәселе тек зәулім ғимараттарда ғана емес, сонымен қатар "адам қоныстары" деп аталатын тұтас массивтерде. Бұл аймақта халық тығыздығын күрт арттырады және таулар көрінісін жауып тастайды, қаланы желдету бұзылады. Сондай-ақ, мұндай даму әлеуметтік шиеленістің өсуіне ықпал етеді", - деді сәулетші.

Сәулетші биіктік шектеулерінен бөлек, Алматының ескі орталығындағы тұрғын үй құрылысын блоктауға көшу қажет деп санайды. Осындай ұсыныстар бұдан бұрын да Қоғамдық кеңестен әкімдікке жолданған. Сонымен қатар, Айдын Ақбайдың айтуынша, қала аудандары біркелкі дамуы үшін әлеуметтік тұрғын үй мен элиталық құрылысты қызмет көрсету нысандарымен араластыру қажет.

"Бұл ережелер жақын арада жүзеге асса да, көптеген құрылыс салушылар дәл қазір көпқабатты құрылыс жобаларын жалғастырып жатқаны анық. Былтыр құрылыс ережелерін енгізу қарсаңында мұндай құрылыс қарқынды дамыды. Әрине, заңдардың кері күші жоқ және рұқсат етілген нысандарды салуға тыйым салу қиынға соғады, бірақ құрылыс жобаларын қайта қарау мүмкіндігі бар. Келіссөздер арқылы біз неғұрлым қолайлы орта жасауға мүмкіндік беруіміз керек", - деп қосты сарапшы.

Ақбайдың айтуынша, мұндай даму жобаларын жүзеге асыру үшін де ашық сәулет байқауларын өткізіп, қоғаммен ашық талқылау қажет.

"Қалаға биік мұнаралар емес, аудандар керек"

Urban Forum Kazakhstan басшысы Әділ Нұрмақов қаланың жоғарғы бөлігіндегі ғимараттардың биіктігін шектеу қала билігі тарапынан дұрыс, бірақ өте кешіккен шешім екенін айтты. Мұндай шектеуге келтірілген проблемалардың бәрі соңғы 10-15 жылда пайда болды және қазір дамуды шектеу қажет деп мәлімдеген адамдардың шешімдерінен қалыптасты.

Нұрмақовтың айтуынша, мұндай шектеу әкім Ахметжан Есімовтың кезінде Әл-Фарабиден жоғары ғимараттардың биіктігі 12 метрге дейін шектелген кезде де енгізілуі керек еді. Сонымен қатар, Әл-Фарабидің арғы бетінде құрылыс салушылар ешбір шектеусіз зәулім ғимараттар салуды жалғастырды. Көптеген көпқабатты тұрғын үй кешені мен басқа да нысандар осы жылдар ішінде салынған немесе салынып жатқан және қалалық құрылымдардың рұқсаттары бар.

"Қала бөліктерін дамыту қажет. Менің ойымша, бәрі жерге байланысты болуы керек. Біздің қалада биіктік айырмашылығы үлкен, ал масштабты сақтау үшін бұл айырмашылықтарды ескеру керек. Қысқаша айтқанда, теңіз деңгейінен неғұрлым жоғары болса, ғимарат соғұрлым төменірек болуы керек.

Әр ауданда төмен орналасқан ғимараттардан бөлек биік ғимараттарды сақтау туралы ұсыныс күмән тудырады. Бұл қоршаған ортаға, айналадағы барлық ғимарат биіктігіне әсер етуі мүмкін деген қауіп бар. Бізде әдетте ауданда "көк тіреген ғимараттар" пайда болған кезде осылай болатын. Қандай да бір ережені қабылдамас бұрын, мұның бәрін тек құрылысшылармен емес, сарапшылар қауымдастығымен талқылау қажет", - деп қосты Нұрмақов.

Сарапшының айтуынша, Алматыдағы қазіргі сәулет стандарттары блоктық құрылысты ынталандырмайды, құрылысшылар жердегі қолда бар аумақты барынша тығыз пайдаланады. Нұрмақовтың айтуынша, қазіргі стандарттар бойынша көпқабатты үйлер арасында көпқабатты бөгет сызықтары болуы керек.

"Бұл ережелердің бәрі жақында пайда болды. Алматының "алтын алаңына" қарасаңыз, кей жерлерде үйлердің тығыздығы Барселона немесе басқа да "ескі" Еуропа қалаларының деңгейіне жетеді. Тіпті мұндай нормаларға қайтып оралу жақсы болар еді. Құрылысшылар 12 қабаттан төмен ғимараттар салу олар үшін тиімсіз екенін айтады, бірақ олар бұл жерде өтірік айтады. Бүкіл капиталистік әлемде маржасы төмен қымбатырақ қалаларда құрылыс салушылар аз қабатты блокты ғимараттарды дамытып жатыр және өздерін керемет сезінеді", - деді Urban Forum Kazakhstan басшысы.

Алматыдағы ғимараттарға биіктік шектеулерін қалыптастыру бойынша жұмыс тобымен бірге жұмыс істейтін Urban Forum Kazakhstan коммуникациялар өкілі Диас Маратұлы урбанистерді шатастыратын және тек қала экологиясына зиянын тигізетін пікірталастар мен жайттар туралы айтты. Оның айтуынша, 5-9 қабаттың жалпы шектеуіне қарамастан, жұмыс тобының мүшелері бірінші және екінші санаттағы көпқабатты акценттерді салуға рұқсат беру мүмкіндігін мәлімдейді. Екінші санаттағы ғимараттардың биіктігі 12 қабатқа, ал бірінші санатта - 16-25 қабатқа жетуі мүмкін.

"Қаланың сәулеттік келбетіне қамқорлық, әрине, бізді қуантады, бірақ биіктікті шектеу мүмкіндігі жосықсыз құрылысшылардың айласына асып кетуі мүмкін. Сонымен қатар, дәл осы екпіндерді анықтауға таңдаулы тәсіл сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін тудырады.

Шектеулер қазірдің өзінде екпін ретінде әрекет ете алатын көпқабатты үйлердің жеткілікті саны бар қаланың дамыған аймағына әсер ететінін ескере отырып, біз бұл олқылықты жоюды және биіктік шектеулерін қалдыруды ұсынамыз", - деді Urban Forum Kazakhstan өкілі.

Urban Forum өкілі азаматтардың көпқабатты үйлерге наразылығы ішінара жаңа ғимараттардың адам өлшеміне сәйкес келмеуімен байланысты екенін айтты, өйткені олар белсенді қасбеті жоқ және қоршаумен жабылған жеке мұнаралар. Мұндай ғимараттар, ұйымның пікірінше, қала экологиясына кері әсер етеді және ең тиімсіз саналады.

"Құрылыс салушыларға қабаттардың санын шектегені үшін өтемақы ретінде біз қолданыстағы  ережелерді қайта қарауды және биік ғимараттарға акцент қоймай тығызырақ, ықшам ортаны құруға мүмкіндік беруді ұсынамыз. Сонымен қатар, ол белсенді қасбетке және әмбебап дизайнға қойылатын талаптарды қамтамасыз етуге мүмкін болады.

Егер қазір тек құрылысты шектеу және қала ішіндегі даму үшін тартымдылықты азайту ғана болса, бұл шектеулер қолданылмайтын аумақтарда жай ғана кең ауқымда дами бастайды деген үлкен қауіп бар. Жай ғана тығыздықты азайту оны жөндеу, жеке секторды дамыту және жалпы салауатты қала тығыздығы үшін тартымсыз етеді", - деп қосты байланыс сарапшысы Диас Маратұлы.

"Шектеулер ғылыми көзқарас пен мұқият жоспарлауды қажет етеді"

Алматы урбанисі және қала құрылысын зерттеуші Давид Камински құрылысты шектеу бойынша шаралар қабылдау қажет екенін, бірақ Алматының бұрынғы әкімі ұсынған шешімдер, оның пікірінше, қажеттіліктен емес, популизмнен, сондай-ақ қоғам мен Президенттің қысымынан туындағанын айтты. Құрылысты шектеу шекарасын белгілеу ерікті шешім болып көрінеді, өйткені ол қаланың бас жоспарын әзірлеуде көрсетілмеген.

Оның айтуынша, "жаңа құрылысқа тән келбеттің болмауы" дәлел емес, тек мәселені белгілеу. Бұл проблема қаланың барлық аумағында бар, ол биіктік регламенттерінің жетіспеушілігінен ғана емес, сонымен қатар қала экономикасының жалпы бағыттылығынан және соның салдарынан нормативтік базаның жеткіліксіздігінен туындайды.

Ғимараттардың биіктігін шектеу "қаланың тау бөктеріндегі тұрғын үй құрылысының жоғары тығыздығын" шектеуге көмектеспейді, өйткені құрылыс салушыға жекеменшік құқығымен тиесілі бүкіл учаскені қолдануға ештеңе тыйым салмайды. Сәулетшінің айтуынша, учаскелерді салу бойынша нормалар мен ережелерді, жеке құрылыс аясында қала үшін міндетті абаттандыру нормаларын енгізу керек және бір жақты қарабайыр тыйымдарды енгізбеу керек.

"Әлеуметтік және көлік инфрақұрылымының талап етілетін деңгейінің болмауы" - ең күлкілі пункт. Қажетті инфрақұрылымды құрудың орнына, біз жай ғана "шектейміз және тыйым саламыз", сол арқылы қала одан әрі нашарлай түседі, өйткені құрылыс салуды шектеу халықтың тығыздығын төмендетпейді және жылдам қоғамдық көліктің жаңа желілерін құрмайды, қала мен құрылыс салушының алдында жаңа қоғамдық саябақтар мен скверлерді құру бойынша міндеттемелер туғызбайды", - деді Давид Камински.

Сәулетшінің айтуынша, Абай көшелерінен жоғары ғимараттар биіктігін шектеуге негіз, шешім қабылданғаннан кейін жасалған сияқты. Ол мұндай шектеулер салдарын арнайы зерттеудің жоқтығы деп санайды. Егер тыйым салудың мақсаты құрылыстың тығыздығын азайту болса, онда оларды айналып өту оңай болады. Осы саланы реттейтін нормативтерді неғұрлым ғылыми және терең жоспарлау қажет. Каминскидің айтуынша, ешқандай мәселелерді шешпейтін ғылымға қарсы тәсілдер жетіп артылады.

"Бұл тыйым паллиатив саналады, ол тек қалалық ортаның тозуын баяулатады, бірақ оны тоқтатпайды. Бұл алғашқы бірнеше жылда инфрақұрылымға жүктеменің өсуін біршама баяулатады, ал әзірлеушілер өз жобаларында жоспарлау шешімдерін өзгертті. Құрылыс салушы осы ережелер бекітілгеннен кейін учаскені рұқсат етілген қабат шегінде барынша тығыз салуға, шығындарды азайтуға (бұл міндетті түрде құрылыс экономикасына әсер етеді), қалалық инфрақұрылымның көліктік, экологиялық проблемаларын шешпейді, өйткені құрылыс салушы оларды шешуге міндетті емес. Бірақ Әл-Фараби даңғылының оңтүстігіндегі 12 метр биіктікке шектеу қойылған аймақта осыған ұқсас бейімделуді байқап отырмыз. Оған жауап біртекті жоспарлау құрылымы аясында бір-біріне жақын орналасқан бірегей ғимараттар ауылдың көрінісін құрайтын кешендер болады", - деп толықтырды Камински.

Сәулетші Алматы сияқты ірі әрі күрделі қала реттеуді талап етеді деп есептейді. Мысалы, жақында қабылданған Алматы қаласының сәулеттік келбетін қалыптастыру және қала құрылысын жоспарлау ережелері небары тоғыз беттен тұрады, ал әлемдік аналогтар тек үлкен көлеммен ғана емес, сондай-ақ күрделі шешімдермен де ерекшеленеді. Мысалы, Лондонда "түрлік дәліздерді" сақтау және қалада іске асырылып жатқан әрбір жоба үшін түрлік нүктелерге әсер етуді бағалау жазылған. Нью-Йоркте жаңа құрылыстың көлемі жаңа құрылыс алаңының учаскенің ауданына қатынасымен реттеледі және бұл параметр көлік қозғалысына тығыз байланысты. Алматылық тыйымдар осының аясында әлдеқайда қарабайыр болып көрінеді.

"Мұндай шешімдерге популистік көзқарас қала билігінің қабілетсіздігін, сондай-ақ көлік, экологиялық проблемаларды шешуде кешенді тәсілдің жоқтығын көрсетеді. Бір қызығы, бұл бастама жобалық институттардан немесе қаланың бас жоспарының ережелерінен емес, танымалдылығын жоғалтқан шенеуніктерден туындайды. Мұндай бастамалар жаңалықтың тақырыбы мен есептері үшін ғана жақсы, бірақ қала басшысы қалалық атқару комитетінің төрағасы деп аталатын уақыттан бері жалғасып келе жатқан қала басшыларының бірнеше ұрпақтарының ондаған жылдар бойғы әрекетсіздігінде жинақталған инфрақұрылымдық, экологиялық, экономикалық мәселелерді шешпейді", - деп қосты сәулетші.

"Тығыз салынатын құрылыс қаланы желдетуді қиындатады"

Қазақстан қалаларындағы ауа сапасын бағалауға маманданған эколог-сарапшы Айымгүл Керімрай қаладағы ғимараттардың қабаттылығын бұрыннан шектеу керек екенін айтты. Ғылыми деректерге сүйенсек, Алматы Қазақстандағы ең лас қалалардың бірі саналады. Airnow.gov деректері бойынша, 2020-2021 жылдың қысында Алматыда "таза" күн болған жоқ: 88 күн ішінде орташа тәуліктік шоғырлану ДДСҰ-ның тәуліктік нормасынан (текше метрге 15 микрограмм) асып түсті. Яғни, 2020-2021 жылғы қыста таза ауа тек екі күн болды (24 қаңтар 2021 және 25 ақпан 2021).

Экологтың мәліметінше, қала 400 мың тұрғынға есептелген, бірақ 2021 жылы оның халқы 1,9 миллионнан асты. Ғылыми зерттеулер көрсеткендей, тығыз құрылыс жолдардағы ластаушы заттардың таралуының төмендеуіне әкеледі. Зерттеушілер көліктен ластаушы заттардың таралуы үшін жолдың жанында көп мөлшерде ашық орын қалдыруды ұсынады.

"Биік ғимараттардың ауа сапасына әсеріне қатысты: биік ғимараттар (аз қабатты ғимараттармен салыстырғанда) ластаушы заттардың таралуына әсер етумен қатар, көлікке (кептелістің өсуіне әкеледі), электр энергиясына, жылуға және сәйкесінше көмірге (ЖЭО-да қолданылады) сұранысты арттырады. Қаланы жылумен және электр қуатымен қамтамасыз ететін біздің екі ЖЭО көмірді пайдаланады. Сондықтан қаладағы әрбір жаңа биік ғимарат - біздің ЖЭО коммуналдық қызметтеріне қосымша жүктеме саналады. ЖЭО-ның коммуналдық және көлік инфрақұрылымдарын жаңғырту жаңа ғимараттардың өсуіне ілесе алмайтынын атап өткен жөн. Осылайша, әрбір жаңа ғимарат қаламызды дамытудың жалпы схемасына сәйкес келуі тиіс, ол өз кезегінде коммуналдық және көлік инфрақұрылымдарының қолжетімділігін, сондай-ақ қала экологиясына әсерін ескеруі тиіс", - деді эколог Айымгүл Керімрай.

Эколог қала құрылысының оңтайлы схемасын әзірлеу кезінде барлық аспектілердің әсерін жан-жақты зерттеу үшін атмосфералық ауаның математикалық модельдерін, энергетика, көлік модельдерін және т.б. әзірлеу қажет деп қорытындылады.