Алматыда ғимараттардың биіктігін шектеу керек пе? Мамандар пікір білдірді

Сәулетшілер, урбанистер және жер сілкінісі қаупі бар құрылыс мамандары Алматыда ғимараттардың биіктігін шектеу туралы ойын айтты, - деп хабарлайды Tengrinews.kz.

Еске салайық, мамыр айының соңында Үкімет Алматы қаласының 2040 жылға дейінгі Бас жоспарын бекіткен болатын. Сонымен қатар, 10 балдық аймақтарда алты қабатқа дейінгі ғимараттар салуды шектеу туралы тармақты айтты. Осыған дейін қалада Абай көшесінің бойындағы ғимараттардың биіктігін 6-дан 9-қабатқа дейін шектейтін ереже болған. Алайда, 2022 жылы осы заң қабылданғанымен, қала орталығындағы көпқабатты үйлердің төңірегіндегі келеңсіздіктер сейілмеді.

Қазақ сейсмикалық құрылыс және сәулет ғылыми-зерттеу жобалық-эксперименттік институтының басқарушы директоры Ералы Шоқбаровтың айтуынша, Алматы еліміздегі сейсмикалық микроаймақтандырудың егжей-тегжейлі картасы бар жалғыз қала. Онда әрбір шағын аймақтар жерасты дүмпулерінің күші бойынша бөлінген. Бұл жағдайда 10 және 9 балдық аймақтарға нақты географиялық бөлу жоқ және олар қаланың кез келген бөлігінде бір-бірімен іргелес болуы мүмкін. Бұл тек таулардың жақындығына емес, топырақтың ерекшелігіне де байланысты. Сондықтан сарапшылардың пікірінше, Абай немесе Әл-Фараби көшесінің үстінен белгілі бір көшеден құрылысты шектеу дұрыс емес, өйткені Алматыда Райымбек пен Рысқұлов көшесінен төмен 10 балдық аймақтар бар.

Сонымен қатар, Шоқбаров 10 балдық аймақтар үшін алты қабатты шектеу іс жүзінде жаңалық емес екенін және олар Қазақстанда сонау 1998 жылы қабылданған сейсмикалық аймақтардағы құрылыс нормаларында бұрыннан бар екенін айтты. 10 балдық аймақта материалдар мен құрылыстың түріне байланысты ғимараттардың максималды биіктігі шектеледі. Мысалы, мұндай аймақтарда газ блоктары мен жылу блоктарынан кірпіш үйлерді салуға тыйым салынады. Ал ең сенімді монолитті үйлердің биіктігі төрт қабатпен шектеледі. Егер нысанды төрттен алты қабатқа дейін салу жоспарланса, онда бұл үшін құрылыс салушы арнайы техникалық шарттар мен дизайн мен сапаға қойылатын талаптарды ескеруі керек. Бұл нормалар Қазақстанда да, республикадан тыс жерлерде де аса жойқын жер сілкіністерінің зардаптарын жою тәжірибесі негізінде әзірленген.

Қаланың едәуір бөлігін қамтитын тоғыз балдық аймақ үшін де шектеулер қолданылады. Мысалы, кірпіш ғимараттардың биіктігі екі қабатпен шектелген. Монолитті - 12. Қалада 16, тіпті 20 қабатты үйлер салынып жатқандықтан, бұл ретте келеңсіздіктер бар, бірақ бәрі қойылатын талаптарға байланысты.

"Сейсмикалық аймақтарда әрқашан көпқабатты құрылыс салынады. Дегенмен мұндай жобалар үлкен материалдық шығындармен бірге жүреді. 9 балдық немесе 10 балдық аймақтағы ғимараттар неғұрлым жоғары болса, талаптар соғұрлым қатаң болады. Егер, сіз 12 қабаттан жоғары тұрғызсаңыз, құрылымды күшейтуге, қаттылық диафрагмасына, қабырға конструкцияларына және олардың қалыңдығын арттыруға ерекше талаптар қойылады. Esentai Tower-те арнайы сейсмикалық оқшаулау тіректері - діріл сөндіргіштері бар. Бүкіл әлемде осындай ғимараттар антисейсмикалық шараларды ескере отырып салынып жатыр", - деді Ералы Шоқбаров.

Қазақ сейсмикалық құрылыс және сәулет ғылыми-зерттеу жобалық-эксперименттік институтының сарапшысының мәліметінше, жер сілкінісіне төзімді құрылысқа қойылатын талаптар бірнеше рет өзгерді. Мысалы, 1998 жылға дейін 10 балдық тау етегіндегі аймақта күрделі құрылысқа жалпы тыйым салынған. Бұл қажетті технологиялар мен материалдардың болмауына байланысты болды. 2021 жылы еуропалық стандарттармен үйлестірілген нормалардың жаңа қаулысы қабылданды. Мұндай аймақтарда жіктеуді және олардың мониторингін жеңілдетеді.

"Бүгінге дейін 10 балдық аймақта салынған және белгіленген биіктіктен асып кеткен барлық ғимараттар сараптамадан өтуі керек еді. Әрине, 2005 жылға дейін заңсыз құрылыс фактілері болған, бірақ кейін бұл үйлердің көбі бұзылған. Біздің қаланың құрылысы көптеген тұрғын ойлайтындай ретсіз болғанына күмәнім бар", - деді Шоқбаров.

Маманның айтуынша, құрылыс тығыздығының нормалары да бар. Бірақ олар сейсмикалық нормаларға жатпайды және тек сәулет саласына қатысты. Бұл жоспарлау талабы. Алайда, жалпы алғанда, тоқсан сайынғы дамуда өмір сүру ыңғайлылығы артады.

"Аумақтың қарқындылығы көптеген жағдайға байланысты болуы мүмкін. Айталық, тау етегінде еңіс және көшкін ықтималдығына байланысты құрылыс салу қауіпті болса, онда қаланың төменгі бөлігінде топырақтың шөгуі жоғары болады. Қазіргі уақытта осы факторлардың барлығы заманауи құрылғылармен өлшеу арқылы ескеріледі. Бізде қаладағы құрылысты реттеуге арналған жеткілікті егжей-тегжейлі карта бар", - деді Ералы Шоқбаров.

Алматы қалалық құрылыс кеңесінің мүшесі, сәулетші Айдын Ақбай ғимараттардың қабаттарының қысқаруы сейсмикалық қауіпсіздік тұрғысынан ғана емес, экономикаға да оң әсер ететінін, өйткені құрылыс материалдарының құны төмендейтінін мәлімдеді. Биіктігі көтерілген кезде ғимарат қымбат болуы мүмкін және мүліктің түпкілікті бағасын айтарлықтай жоғарылататын арнайы дизайн шешімдерін талап етеді. Бұл оны азаматтар үшін қол жетімді етеді. Қабаттар санының азаюымен материалдар аз жұмсалады, құрылым тұрақты және қауіпсіз болады.

Сәулетшінің айтуынша, бас жоспар шеңберінде шешім қабылдағанға дейін де қаланың сәулетшілері мен урбанистері Абайдан жоғары құрылысты 5-7 қабатқа дейін шектеуді көздейтін Алматының сәулеттік келбетін қалыптастыру ережелері туралы құжатты ұсынған. Қорытынды нұсқаға сәйкес 9 қабатқа дейін шектеу қойылды. Сондай-ақ, сарапшылар көп қабатты үйлердің нүктелік құрылысынан тоқсандық құрылысқа көшуге кеңес берді. Өйткені ол бірден бірнеше мәселелерді шешеді, соның ішінде қауіпсіздік, тұру ыңғайлылығы, аэрацияны жақсартады және инфрақұрылымға қысымды төмендетеді.

"Бастапқыда біз көпқабатты үйлерге көшкен кезде учаскелерді, жерді үнемдеп жатырмыз және қоғамдық орындар үшін айнала көбірек бос орын болады деп ойладық. Алайда уақыт өте келе бұл бос учаскелерде шағын биіктіктегі ғимараттар салынып, аумақ тығыздалды. Бұл менің ойымша, "адамдардың көптігі" себебінен. Біз құрылыстың орта қабатын реттеп, тоқсандық құрылысты көтермелей отырып, осылайша тығыздау арқылы бос орын қалдырмаймыз", - деді Айдын Ақбаев.

Сарапшының айтуынша, бас жоспарды әзірлеу бойынша жұмыс істеген жұмыс тобының мүшелері, сондай-ақ Алматының қала құрылысы кеңесінде құрылыстың биіктігі мен түрі бойынша бірыңғай ережелердің белгілі бір көшеден жоғары ғана емес, бүкіл қала бойынша әрекет етуіне ұмтылды. Алайда, қолданыстағы және алдыңғы жобалар қабылданып жатқанда, көптеген ғимараттар ескірген стандарттар бойынша тұрғызыла бастады. Осыған байланысты қазір тыйым салынған аудандарда 9 қабаттан жоғары ғимараттардың жалғасып жатқанын байқауға болады.

"Бұл құрылысқа рұқсат бұрын берілген, сондықтан біз бұл құрылыс нысандарына заңмен тыйым сала алмаймыз. Шындығында, шектеу ережелері қабылданған кезеңде бізде қаланы дамытудың нақты деректері болған. Дегенмен, біз қала құрылысы кеңесі аясында зәулім ғимараттар салуға рұқсат алған құрылыс салушылармен жұмыс істеуге тырысамыз. Оларға қабаттардың санын шектеп, тоқсан сайынғы құрылысты ұстанудың неліктен тиімді екенін түсіндіріп жатырмыз. Қаланың тұрғындары жобаларын өзгертетін болады", - деді Айдын Ақбай.

Урбанист және алматылық сәулет зерттеушісі Давид Камински бүкіл қала бойынша ғимараттар қабаты санына қатаң шектеу қоюдың қажеті жоқ деп санайды, өйткені бұл қала құрылысына тым біржақты көзқарас. Сейсмикалық төзімділіктің қабаттар санына тікелей тәуелділігі жоқ, ол жобалық схеманың көптеген факторларына, материалдарға және жеке инженерлік шешімдерге және т.б. байланысты болады. Заманауи құрылыс технологиялары ең қиын жағдайларда кез келген биіктіктегі ғимараттарды салуға мүмкіндік береді. Жапония, Тайвань, Малайзия, Мексика, Чили, Иран, Калифорния және басқа аймақтар сияқты көптеген мысал бар.

"Сондықтан да қала құрылысы ережелері құрылыстың көптеген параметрлерін ескеруі және реттеуі керек, бірақ нақты көрсеткіштерді қоймай, жобаның әртүрлі сипаттамаларының теңгерімін пайдалана отырып, жоғары сапалы даму мен жайлы қалалық ортаны құру үшін негізді белгілеуі керек. Жарқын мысал - Лондон, Нью-Йорк, Сидней қалаларының ережелері. Осы ережелердің барлығын сақтау туралы айту мүмкін емес. Бірақ егер ережелер субъектив пікірлер мен тар ойларға емес, нақты зерттеулер мен ғылыми жұмыстарға негізделген ғылыми негізге ие болса, онда олар қатаңырақ болады", - деді Камински.

Ғимараттардың қабаты санына қарабайыр тыйым салу, сәулетшінің пікірінше, бірдей ғимараттармен толған монотонды ортаны жасап шығарады. Қазірдің өзінде Алматының заманауи ғимараттарында ұқсас нәрсені байқауға болады, сол әдістердің қайталануы қазіргі стандарттарға бейімделумен байланысты.

"Ережелер мен шектеулер қалалық ортаны дұрыс бағытта дамытудың қуатты құралы болып табылады, бірақ оның әлеуеті толық пайдаланылмай жатыр", - деп толықтырды сәулетші.

Каминскидің айтуынша, тұрғындардың көбі бес қабаттан жоғары ғимараттардан қорқады, бірақ бұл меже Алматыда сонау 1960 жылдары еңсерілген. Алғашқы тоғыз қабатты тұрғын үй Абылай хан даңғылы мен Шевченко көшесі қиылысында 1968 жылы пайда болды. 1971 жылы Е-147 сериялы бірінші сегіз қабатты панельді тұрғын үй салынды. Кеңестік кезеңнің кейінгі жылдарында биіктігі 9 қабатты көптеген тұрғын үйлер мен әкімшілік ғимарат, қабаты көп ғимараттар болды.

ХХ ғасырдың басында да атақты Алматы сәулетшісі Андрей Зенков (1911 жылғы жойқын жер сілкінісіне төтеп берген Вознесенский соборын жобалаған) қаланың болашақ құрылысы туралы айта отырып, Алматыда сейсмикалық қауіпке қарамастан, көпқабатты құрылыстың болашағын көрді.

"Мен, біздің қала бірнеше қабатты, тас, бетон және басқа да берік құрылымдармен безендірілетініне сенемін. Іргетастардың арнайы құрылымымен биіктігі 30-40 қабатқа дейінгі үлкен ғимараттар тұрғызуға болады", - деді Зенков сол жылдары.

Сарапшы органикалық қалалық ортаны қалыптастыру үшін ережелер қажет екенін, бірақ оларды бүкіл қала немесе оның аумағының үлкен аумақтары үшін бірдей нақты параметрлерге келтіруге болмайтынын қосты.

Айта кетейiк, 22 мамырда Алматыда өткен брифинг барысында биыл шiлдеден бастап ғимараттардың сейсмикалық төзiмдiлiгi тексерiлетiні белгiлi болды. Барлығы 17 мыңға жуық нысан қамтылады.