05 мамыр 2014 | 11:24

Кәкімжан Қазыбаев – қайраткер-журналист, реформатор-қаламгер

©Алаш айнасы иллюстрациясы

1950-1970 жылдардағы қазақ журналистикасында шоқтығы биік, ұлттық баспасөздің өркендеп, дамуына ерекше үлес қосқан тұлғаның бірегейі Кәкімжан Қазыбаев ағамыз бүгіндері 85 жасқа толар еді. Артына қалдырған мол мұрасы ол кісінің цензураның қылышынан қаны тамып тұрған заманда ұлт деп шырылдаған өр тұлғаның бірі екенін танытып қана қоймай, өзіндік жазу үлгісі арқылы қазақ публицистикасының теориялық-методологиялық деңгейін көтеруге ықпал еткен реформатор-қаламгер екендігін де паш етеді. Қазақ зиялысының аталған соңғы қыры жайлы кейінгі кездері терең зерттеліп, кандидаттық, докторлық диссертациялар қорғала бастады. Өз ғұмырында қалам тербеуден бір сәтке талмаған ағамыздың қазақ публицистикасындағы ерен еңбегін айшықтай түсу үшін айтулы датада біз 2009 жылы жарық көрген «Кәкімжан Қазыбаев – публицист» атты зерттеудің авторы, Қорқыт Ата атындағы ҚМУ-дың аға оқытушысы, филология ғылымдарының кандидаты Зухра Ермағанбетованы әңгімеге тартқан едік...

1950-1970 жылдардағы қазақ журналистикасында шоқтығы биік, ұлттық баспасөздің өркендеп, дамуына ерекше үлес қосқан тұлғаның бірегейі Кәкімжан Қазыбаев ағамыз бүгіндері 85 жасқа толар еді. Артына қалдырған мол мұрасы ол кісінің цензураның қылышынан қаны тамып тұрған заманда ұлт деп шырылдаған өр тұлғаның бірі екенін танытып қана қоймай, өзіндік жазу үлгісі арқылы қазақ публицистикасының теориялық-методологиялық деңгейін көтеруге ықпал еткен реформатор-қаламгер екендігін де паш етеді. Қазақ зиялысының аталған соңғы қыры жайлы кейінгі кездері терең зерттеліп, кандидаттық, докторлық диссертациялар қорғала бастады. Өз ғұмырында қалам тербеуден бір сәтке талмаған ағамыздың қазақ публицистикасындағы ерен еңбегін айшықтай түсу үшін айтулы датада біз 2009 жылы жарық көрген «Кәкімжан Қазыбаев – публицист» атты зерттеудің авторы, Қорқыт Ата атындағы ҚМУ-дың аға оқытушысы, филология ғылымдарының кандидаты Зухра Ермағанбетованы әңгімеге тартқан едік...

– Кәкімжан Қазыбаев десе көзі қарақы қауымның ойына бірден «Сұрапыл», «Рақымжан Қошқарбаев» сынды кітаптар оралады. Бірі шындық тұмшаланған уақыттағы қазақ даласындағы ашаршылықты сипаттаған, ал бірі Рейхстагқа ту тіккен қазақ батыры екенін бұлтартпас фактілермен нақтылайтын тарихымыздағы тұңғыш ақиқат туындылар. Сондықтан аталған еңбектердің көптің жадында тайба таңба басқандай сақталуы заңдылық. Ал ол кісінің публицистикадағы еңбегі өз алдына бір төбе. Жалпы, зерттеуші ретінде бүгіндері Кәкімжан Қазыбаев публицистикасы толықтай бағасын алды деп нық айта аласыз ба?

– Заманның ыңғайы қанша өзгеріп, саясат қанша құбылғанымен, бар-болмысын, сынын бұзбай сақтап қалатын белгілі бір рухани құндылықтар болады. Толымды дүние туғызған қаламгер шығармашылығын да сол санатқа жатқызған жөн.

Кәкімжан Қазыбаев – қазақ журналистикасындағы қатардағы тұлға емес, ол қазақ баспасөзінің өркендеу, дамып-қалыптасу жолында ерен еңбек еткен тұлға. Ол 1950-80 жылдағы қазақ журналистикасына жазумен де, кадр-маман даярлаумен де тікелей шұғылданған қайраткер-журналист, реформатор-қаламгер. Сондықтан қазақ баспасөзінде ұзақ жылдар еңбек етіп, публицист, редактор, жазушы ретінде шығармашылық даралығымен, көркемдік, тілдік-стильдік ерекшеліктерімен танылған қаламгердің көркем публицистикалық мұрасын ғылыми жүйеде талдау заман талабынан туындады. Профессор Т.Амандосов өзінің «Қазіргі қазақ публицистикасы» атты зерттеуінде кеңестік қазақ публицистикасына тоқтала отырып, Ә.Әлімжанов, Ұ.Бағаев, Б.Бұлқышев, К.Қазыбев сияқты қаламгерлердің шығармашылығы негізінде публицистік шеберлік мәселелерін зерттейді. Баспасөз зерттеушісі Т.Ыдырысов «Шеберлік бастауы» еңбегінде қазақ очеркистерінің адам бейнесін жасаудағы шеберліктерін талдай келіп, К.Қазыбаевтың есімі атайды. Ал ғалым Б.Жақып «Қазақ публицистикасының қалыптасу, даму жолдары» монографиясында 60-шы жылдар публицистикасын сөз еткенде бір топ публицистер қатарында К.Қазыбаевтың қазақ журналистикасына қосқан үлесін атап көрсетеді. Сонымен қатар, К.Қазыбаев шығармашалығы туралы газет-журналдарда Ә.Қарағұлов, Ж.Ысмағұлов, Ә.Ыдырысов, Ш.Мұртаза, С.Ақтаев, Н.Оразбеков, Қ.Баянбай, С.Байжанов, О.Қарабалина, С.Сматаев, Ж.Аупбаев, т.б. қаламгер замандастарының мақалалары жарияланған. Міне, осы аталған ғалымдар еңбектерін парақтай отырып, ғылыми жетекшім филология ғылымдарының докторы Бауыржан Жақыптың берген кеңесімен, бағыт-бағдарымен өз зерттеуімде Кәкімжан Қазыбаевтың публицистік шығармашылық жолын тереңнен қарастырып, журналистік қызметінің қырларын жаңаша көзқарас тұрғысынан бағалауға тырыстым. Қаламгердің көркем публицистикасының тақырыптық, жанрлық, стильдік ерекшеліктерін саралап, фельетонистік, юмористік шеберлігін ашуға, сондай-ақ әртүрлі мерзімді басылымдарда жарық көрген заметка, репортаж, рецензия, корреспонденция, мақала, очерк, фельетон, аудармаларының толық тізімін жасауға барымды салдым.

Толық нұсқасын "Алаш айнасы" сайтынан қараңыз.