18 сәуір 2014 | 20:30

Қазақ кілемінің келмеске кеткені ме?

Нұрғиса ЕЛЕУБЕКОВ (фото)

Ұлттық құндылықтарымызды сақтау жөнінен өзгелерге есе жіберіп алып жүргеніміз жасырын емес. Бізде мынадай бар, мынадай бар деп шетелдіктерге мақтанғанда алдымызға жан салмаймыз. Алайда әлем мойндайтындай аса құнды жәдігерлеріміздің қадірін қашырып жүрген де өзіміз. Қолдан кеткенде ғана алтынының қадірін білетін ұлттың ұрпағы емеспіз бе? Айтпағымыз көне дәуірлерден жеткен асыл қазынамыз ұлттық нақыштағы кілемдер жайлы. Бұл турасында сөз қозғамас бұрын өзгелердің ұлттық жәдігерлерін қалай көздің қарашығындай сақтайтыны жөнінде бір екі ауыз айта кетсек артық болмас. Өзіміз қолды кезеп, тілді безеп сөгетін түркімен ағайындар ұлттық құндылықтарын сақтауға келгенде алдына қара салмайды. Мысал керек пе? Жетерлік.

Ұлттық құндылықтарымызды сақтау жөнінен өзгелерге есе жіберіп алып жүргеніміз жасырын емес. Бізде мынадай бар, мынадай бар деп шетелдіктерге мақтанғанда алдымызға жан салмаймыз. Алайда әлем мойндайтындай аса құнды жәдігерлеріміздің қадірін қашырып жүрген де өзіміз. Қолдан кеткенде ғана алтынының қадірін білетін ұлттың ұрпағы емеспіз бе? Айтпағымыз көне дәуірлерден жеткен асыл қазынамыз ұлттық нақыштағы кілемдер жайлы. Бұл турасында сөз қозғамас бұрын өзгелердің ұлттық жәдігерлерін қалай көздің қарашығындай сақтайтыны жөнінде бір екі ауыз айта кетсек артық болмас. Өзіміз қолды кезеп, тілді безеп сөгетін түркімен ағайындар ұлттық құндылықтарын сақтауға келгенде алдына қара салмайды. Мысал керек пе? Жетерлік.

Түркімен кілемінің атағы бүгінде жер жаратыны жасырын емес. Алғаш 1869 жылы түркімен шеберлерінің жәдігері Санкт-Петербургтегі көрмеге қойылып, бәйге алыпты. Содан бері Еуропа жұртшылығы түркімен кілемі десе ішкен асын жерге қояды. 1937 жылғы Париждегі үлкен көрмеде түркіменнің қалы кілемі алтын медаль алады. Тәуелсіздік алғаннан кейін бұрынғы «Туркменковер» фирмасын ұлттық атаумен «Түркіменхалы» деп өзгертіп, мемлекеттік бірлестік құрылған. Қазір осы бірлестік өнімдерін шетелге экспорттайды. Олар көне жәдігерлерінің тінін бұзбай одан ары дамытып ұрпақтан ұрпаққа жетуі үшін бірнеше шара да ойластырып қойған. Соның айқын дәлелі 1993 жылы Түрікменстанда түркімен кілемінің музейі ашылды. Онда ХІІІ ғасырдан бері сақталып қалған ең көне кілем бар. Түркімен кілеміне ТДС 52-97 халықаралық стандарты берілген. Тәуелсіздік жылдарында елдегі өндіріс орындары жабылып жатқан кезеңде мемлекет тарапынан кілем ісмерлеріне керемет қолдау көрсетілді. Сөйтіп олар ұлттық құндылықтарын сақтап қалды. Қай нәрседе де ұлттық рух мәселесін алға қоятын олар 1942 жылы «Түркімен рухы» деп аталатын аумағы 193,5 шаршы метр болатын кілем тоқып шығарды. Ал, тәуелсіздіктің 10 жылдығына арнап тоқылған кілем Гиннестің рекордтар кітабына енгізілді. «Ұлы Түркіменбашы Сапармұрадтың алтын ғасыры» деп аталған кілемнің аумағы 301 шаршы метр, биіктігі 14 метр, салмағы 1 тонна 200 келіні тартқан. Ұлттық мақтаныштарын көкке көтеріп дәріптейтін ағайындар 1992 жылдан бастап Мақтымқұлы айының соңғы жексенбісін «Түркімен кілемінің күні» деп мерекелеп келеді. Бір қызығы, кілемдер күнін арнайы мереке ретінде атап өтетін әлемде бірде-бір ел жоқ екен...

Жайсаң төсеніш, ілсең сән болатын қазақы кілем біздің де ұлттық мақтанышымызға айналар-ақ дүние еді. Алайда самарқаулығымыз ба, әлде немқұрайдылығымыз ба кілем ұлттық қолөнер санатында аталуынан арыдан аспай келеді. Әйгілі «Қара жорға» биін қытайдағы қандастарымыз Гиннесстер рекордтар кітабына енгізіп ерледі ғой. Бірақ ол Қытай елінде жүзеге асты. Қашанғы біз өз құндылықтарымызды өзгеге өңгеріп бере береміз. Қашан оянамыз? Қашан өз қадірімізді өзіміз білетін боламыз?..

Толық нұсқасын "Алаш айнасы" сайтынан қараңыз