КҚК апаты: Қазақстанда қандай баламалар бар? Сарапшы пікірі

Каспий құбыр консорциумындағы апат жағдайында Қазақстанда мұнай экспортына қандай баламалар бар? Бұл туралы Әлемдік экономика және саясат институтының (ӘЭСИ) сарапшысы Лидия Пархомчик айтып берді, - деп хабарлайды Tengrinews.kz.

Новороссийск портындағы терминалда мұнай тиеуді қамтамасыз ететін жылжымалы айлақ құрылғысының (ЖАҚ) сынуына байланысты жағдай бүкіл КҚК жүйесінің жұмыс істеуіне күмән тудырды, дейді сарапшы.

"Мұнай құбыры Қазақстанда өндірілген мұнайдың 80 пайызын сыртқы нарыққа шығаруға мүмкіндік береді. Қолда бар ақпаратқа сүйенсек, үш ЖАҚ-тың кем дегенде екеуі дауыл салдарынан зақымданған және шұғыл жөндеуді қажет етеді. Сонымен қатар, ЖАҚ-1-де зерттеуді қажет етеді. Нәтижесінде терминалдағы мұнай құю жұмыстары толығымен тоқтатылып, КҚК жүйесі арқылы келетін мұнай резервуарларға жіберілді", - дейді Пархомчик.

Саясаттанушының айтуынша, бұл жағдай ұзаққа бармайтыны анық.

"Резервуар қуаттылығы шектеулі, бұл мұнай құбыры арқылы тіпті қысқартылған режимде де мұнай алу толығымен тоқтауы мүмкін екенін білдіреді. Жөндеу бірқатар мәселеге байланысты", - деп қосты ол.

Біріншіден, уақыт факторы маңызды, дейді сарапшы.

"Демек, тек шамамен есептегенде, жабдықты ауыстыру жұмыстары бір жарым айға созылады", - деді ол.

Екіншіден, саясаттанушы пікірінше, Ресейге қарсы санкциялар мен мұнай-газ саласына салынған санкцияларға байланысты құрамдас құрылғыларды жеткізу қиынға соғуы мүмкін.

"Жөндеуге қажетті барлық шланг пен қосалқы бөлшектерді шетелдік серіктестер шығарады және олардың ресейлік аналогтары жоқ. Қазірдің өзінде КҚК операторы Imodco, Blue Water және Gall Thomson Environmental сияқты шетелдік жабдық жеткізушілері консорциуммен ынтымақтастығын тоқтатып, бұрын жоспарланған жеткізулерден бас тартқанын айтты", - деді маман.

Нәтижесінде "Транснефть" және "ҚазМұнайГазбен" бірге КҚК акционерлері саналатын Chevron, Shell және Eni ұсынатын батыс мұнай компаниялары қалай әрекет етеді деген сұрақ туындайды, деп есептейді Лидия Пархомчик.

"Олардың жөндеуге арналған жабдықты қолпаштаудан бас тартуы әлемдік энергетикалық нарықтарға тәулігіне шамамен миллион баррель мұнайдың жеткізілмеуіне әкелуі мүмкін. Жеткізу көлемі әлемдік тұтынудың 1 пайызына сәйкес келеді.

Жеткізудегі алғашқы кідірісті Еуропа елдері сезінеді: Италия, Нидерланды, Франция және Испания. Мұнай АҚШ бағытында да жүргізілген. Нәтижесінде КҚК тоқтап қалған бір айда сатып алушылар шамамен 5,5 миллион тонна мұнай ала алмайды", - дейді сарапшы.

Пархомчик КҚК-нің Ресейге қатысты ЕО тарапынан мұнай-газ эмбаргосының күтуімен бірге шикізатты жөнелтуді толық тоқтату, сондай-ақ АҚШ-тағы қара алтын қорының 2,5 миллион баррельге төмендеуі туралы хабарламасынан кейін Brent маркалы мұнай фьючерстерінің құны барреліне 120 доллардан асқанын атап өтті.

"Әлемдік энергетикалық нарықтарда баға белгілеуді одан әрі болжау мүмкін емес. Халықаралық энергетикалық агенттіктің болжамына сәйкес, Ресей мұнайының эмбаргосы мен КҚК-нің тоқтап қалуына мәжбүр болуы салдарынан Еуропаның көмірсутектерді тұтынудағы ықтимал шығындары барлық жеткізілетін өнім үштен бірінен астам болуы мүмкін. Бұл жағдайда мұнай бағасының өсуі барреліне (!) 300 долларға дейін жетуі мүмкін", - дейді маман.

Лидия Пархомчиктің сөзінше, екінші жағынан, КҚК-мен күтпеген жағдай ресейлік көмірсутектерге шектеулер енгізуді кейінге қалдыру жағынан пайдалы бола алады.

"Импорттық жеткізудің айтарлықтай көлемінің бір жолғы жоғалуы еуропалық экономиканың құлдырауына әкелуі мүмкін, сондай-ақ көмірсутек ресурстарының логистикасының бүкіл жүйесін шұғыл қайта құру қажеттілігіне алып келеді", - деп түсіндірді сарапшы.

Қазақстан үшін "ескерту"

Маман КҚК жағдайына қарамастан, құбыр желісін толтыру үшін негізгі шикізат жеткізуші болып саналатын қазақстандық Теңіз кен орнында рекордтық тәуліктік мұнай өндіру тіркелгенін атап өтті.

"Теңіз мұнай өндіру бойынша 2021 жылғы 85,9 миллион тоннадан 2022 жылы 87,5 миллион тоннаға дейін арттыруы тиіс. Биыл КҚК құбыр жүйесі бойынша экспорттың 69 миллионының 56,7 миллион тоннасына жуық қазақстандық көмірсутектерді тасымалдау жоспарланды. КҚК бойынша экспортты тоқтату салдарынан бірнеше аптаға жеткізудің балама бағыттарын іздеу қажеттілігі туындады. Бұл туралы Энергетика министрлігі өкілі мұнай терминалындағы апаттан кейін мәлімдеді", - деді ол.

Саясаттанушының пікірінше, транскаспий бағыты, яғни Ақтау портынан Баку маңындағы мұнай құю терминалына мұнайды ауыстырып тиеу логистика және уақыт шығыны бойынша оңтайлы нұсқа болуы мүмкін.

"Министрліктің мәліметінше, 2021 жылы Ақтау порты арқылы 2,1 миллион тонна мұнай тасымалданды. Бұл ретте порт әкімшілігі ай басында мұнайды жөнелтуді ұлғайтуға дайын екенін мәлімдеді. Каспийдегі қазақстандық порттар көмірсутектерді тиеуді жылына 5,5 миллион тоннаға дейін арттыруға дайын", - деп атап өтті Пархомчик.

Сарапшы Баку - Тбилиси - Джейхан құбырына қосылу шығын әкелетін нұсқа болуы мүмкін деп санайды.

"2021 жылғы сәуірде түркиялық BOTAS пен әзірбайжандық SOCAR мұнай тасымалдау тарифтерін көтеру бойынша келісімге келді. Түркия аумағындағы транзит төлемі шамамен 4 есе артты, бұл осы бағыттың да қымбат болуына ықпал етеді", - деп атап өтті ол.

Пархомчик қуаттылықтың белгілі бір профициті Атырау - Самара мұнай құбыры бағытында да сақталатынын айтты.

"2021 жылы бұл бағыт бойынша өткізу қабілеті жылына 15 миллион тонна болатын, бірақ 11,2 миллион тонна тасымалданды. Алайда, бұл жерде ресейлік "Транснефть" құбыр жүйесіне түсіп, қазақстандық көмірсутектер Urals ресейлік маркасымен араласып, Усть-Луга портына жетуі шектеу факторы болуы мүмкін", - дейді маман.

Сонымен қатар, оның айтуынша, Атасу-Алашанкөл мұнай құбыры арқылы Қытайға шағын көлемдегі мұнай жөнелтілуі мүмкін.

"2021 жылы бұл бағыт бойынша барлығы 0,96 миллион тоннаға жуық қазақстандық мұнай тасымалданды. Қазақстан-Қытай мұнай құбырының өткізу қабілеті жылына 20 миллион тонна болса да, жобалық қуатына ешқашан жеткен емес", - деді Лидия Пархомчик.

Сонымен қатар, нарықтық жағдай батысқа жеткізуді тиімдірек етеді, деді ол.

"Түрлі бағалаулар бойынша, Қытайға мұнай экспортының экономикасы Өскеменнен гөрі тоннасына 5-25 долларға төмен. Бұл ретте, құбыр қуаттарының бір бөлігін Қытай нарығына жылына 11 миллион тонна көлемінде келетін Ресей реэкспорттық мұнайы алып жатқанын ескеру қажет", - деп мәлімдеді саясаттанушы.

Осылайша, Лидия Пархомчиктің айтуынша, Қазақстан үшін КҚК бойынша экспорттың толыққанды орнын табу өте қиын болады.

"Өндірілген мұнайды жергілікті мұнай қоймаларына құйып, шикізаттың бір бөлігін отандық мұнай өңдеу зауыттарына қайта бағыттау мәселені ішінара ғана шешеді. Қайта жіберілетін мұнайдың максималды көлемі жылына шамамен 10-15 миллион тоннаны құрауы мүмкін. Бұл жағдайда мәселе өзекті. Қазақстандық көмірсутектерді жеткізудің экспорттық бағыттарын әртараптандыру бұрынғыдан да өзекті", - деп түйіндеді сарапшы.