19 мамыр 2014 | 09:11

Омарташылық кәсіп неге оңалмай тұр?

Нұрғиса ЕЛЕУБЕКОВ (фото)

Атам заманнан мал бағып көзін ашқан қазаққа ара баққызу әрине оңай да емес шығар. Дегенмен, осы кәсіпті де көзін тапса қыруар пайдаға кенелуге болатын көрінеді. Әсіресе, көк шалғыны мен алуан түрлі гүлдерге бай ауылды жерлерде ара кәсібін дөңгелетіп әкетуге әбден болады. Бірақ малдың сүмесімен күнелтіп, ол болмаса екі қолға бір күрек таппай жүргендер омарташылық кәсібіне үрке қарайтын сияқты. Көбінесе өзге ұлт өкілдері айналысып, сап-сары алтындай балдарын қоймаларынан қыстың қатал суығында алып шығып, ыстық шаймен сораптай ішетінін айтсаңшы... Ал қазақ баласы осы кәсіпке неге ұмтылмайды екен? Қызығушылық танытып, орыс арасында тұратын бірді-екілі қазақ болмаса омарта жасап араны да мал етіп баққан жан саусақпен санарлық. Әсіресе, еліміздің шығысында аса жоғары қарқынмен дамыған кәсіптің өңірдегі жайдайы туралы біліп, омарта кәсібінің неліктен орнынан қозғала алмай тұралап тұрғанының нақты себебін анықтауға тырысқан едік.

Атам заманнан мал бағып көзін ашқан қазаққа ара баққызу әрине оңай да емес шығар. Дегенмен, осы кәсіпті де көзін тапса қыруар пайдаға кенелуге болатын көрінеді. Әсіресе, көк шалғыны мен алуан түрлі гүлдерге бай ауылды жерлерде ара кәсібін дөңгелетіп әкетуге әбден болады. Бірақ малдың сүмесімен күнелтіп, ол болмаса екі қолға бір күрек таппай жүргендер омарташылық кәсібіне үрке қарайтын сияқты. Көбінесе өзге ұлт өкілдері айналысып, сап-сары алтындай балдарын қоймаларынан қыстың қатал суығында алып шығып, ыстық шаймен сораптай ішетінін айтсаңшы... Ал қазақ баласы осы кәсіпке неге ұмтылмайды екен? Қызығушылық танытып, орыс арасында тұратын бірді-екілі қазақ болмаса омарта жасап араны да мал етіп баққан жан саусақпен санарлық. Әсіресе, еліміздің шығысында аса жоғары қарқынмен дамыған кәсіптің өңірдегі жайдайы туралы біліп, омарта кәсібінің неліктен орнынан қозғала алмай тұралап тұрғанының нақты себебін анықтауға тырысқан едік.

Қашан да өткенді еске алып салыстырып қараған қазақпыз ғой. Кеңестер уақытында Қазақстан бал шығару жөнінен Ресей, Украина және Белоруссиядан кейінгі төртінші орында болыпты. Тіпті, тәуелсіздік алғанға дейін қазақ елінен шыққан 50 мың тонна балды Жапония, Оңтүстік Корея, Германия елдеріне дейін тасымалданып, олардың таласа-тармаса алғаны туралы деректер бар.

Ал тоқсаныншы жылдардағы тоқырау басқа кәсіптермен бірге омарташылық кәсібін де дағдарысқа ұшыратып, бал шығарған ірі-ірі кәсіпорындар жабылып тынған. Ал, арнайы құрылғылары ұстағанның қолында, тістегеннің аузында кеткенге ұқсайды. Бас-аяғы жиырма жылда бал асырайтын бірді-екілі бақташылар мен омарташылар болмаса бал шаруашылығын дамудың орнына кері кеткен. Олай деуге себеп те бар. Табиғи таза бал бірді-екілі базарда өз қолдарымен жасаған балды банкіге салып сатып тұрған қарияларда болмаса, қаланың өзінен де шырақ алып іздесең де емге таба алмайсың. Бар болса тек Шығыс Қазақстан облысында ептеп жолға қойылған сияқты.

Жалпы бал шаруашылығы қазір әлем елдерін де тығырыққа тіреп отырған сыңайлы. Себеп, ара жәндігі азайып бұл гүлді өсімдіктің тозаңдануына да кері әсерін тигізіп отыр. Омартасы мен ұясынан гүл іздеп алысқа шыққан аралар жолшыбай жете алмай өліп те қалады. Бал араларының азаюы азуы алты қарыс Американы да аса қатты алаңдатқан сияқты. Өйткені, жыл сайын бал арасының азаюы себепті құрама штаттар 10-14 миллиард доллар көлемінде табыстан айырылады екен. Бал туралы атақты физик Альберт Эйнштейн «Егер бал арасы құритын болса, төрт-бес жылдан кейін адамзат баласы да жойылады» дегенді айтыпты. Еуропа ғалымдары еңбекқор аралардың өліміне Азиядан Еуропаға жүкпен жеткен Varroa атты кене себеп болады дейді.

Ара омартасына байқатпай шоғырланып алатын, тұрқы екі милиметрлік мұндай паразит ара мен оның тұқымдарын әбден жайратып салғаннан кейін ғана, тым кеш байқалады екен. Неміс ғалымдары «ұялы телефон мен түрлі қабылдағыш құрылғылардан шығатын сәуле араның бағыт айқындау жүйесін әлсіретеді» дейді. Сондықтан ара өз ұясын таба алмай, адасып өледі екен.

Дегенмен шетелдіктер біртіндеп болса да, бал шаруашылығын жолға қойып қомақты табыс табудың көзіне айналдырып үлгерген. Әлемде бал өндірісінде де көш басына Қытай жайғасыпты. Одан кейін Аргентина, Украина, Мексика, Түркия орналасқан. Үздік ондықты солтүстіктегі көршіміз Ресей түйіндепті.

Ал қазақ еліндегі бал өндірісі тіпті тоқырап кеткен. Тоқсаныншы жылдары 50 мың тонна болса, қазір мың тоннаға да жетпей қалыпты. Тіпті көршілес қырғыз елі де жылына 5 мың тоннадан астам бал өндіріп біздің алдымызды орап кеткен.

Біз өңірде және елімізде омарта шаруашылығымен айналысудың күрт азаюының себептерін тәжірибелі омарташылардан білуді ұйғардық. Бұл туралы бізге жетпістің бесеуіне шыққан Көкшетау қаласының тұрғыны, қарт омарташы Қалиқан Қалиасқарұлы әңгімелеп берді.

Бал ұстауды алғашқыда орыс жолдасымнан көргенмін. Қазір саяжайда өзім де ұстайтын болдым. Өкпе-бауырым ауыратын. Бал ішкелі бері ауруымнан құлантаза айыға бастадым. Тіпті, дәріні де қолданбадым десем де болады. Ара гүлді алыстан алуан түрлі гүлдердің шырынынан алады ғой. Сондықтан ағазаға өте пайдалы. Өкініштісі сол қазір ара өндірісі шынымен де азайып кетті, - дейді ол.

Толық нұсқасын "Алаш айнасы" сайтынан қараңыз