15 тамыз 2014 | 16:32

Сақау жарнама, самарқау қожайын

Қазіргі кезде кейбір мекеме, ұжымның, кәсіпкерлердің көрнекі ақпарат, жарнама атауларының жазылуында көптеген көз сүріндірер кемшіліктерді байқаймыз. Мұны тілге менсінбеушілік танытудың белгісі, тіпті мемлекеттік «Тіл туралы» Заңды өрескел бұзу деп түсіну қажет. Басқа ұлт өкілдерін былай қойғанда, бұл өзіміздің тілге деген немқұрайлығымызды байқатады. Рас, Тіл басқармалары, ономастикалық комитет біраз жұмыстар атқаруда. Әсіресе, соңғы кезде ономастикалық кеңістігінде қалыптасып келе жатқан жаңа онимдік атаулардың күрделі мәселелері күн санап өсуде. Бұл – эргонимдер, яғни фирма, компания, жеке кәсіпкерлік нысандар атаулары және тағы басқалар; тауарлық белгілер, яғни азық-түлік, өзге де тұтыну тауарлар атаулары; урбанонимдер, яғни қала ішіндегі шағын аудандар, тұрғын үй кешендері, т.б. атауларын зерттеп, жүйелеп, бір ғана елдік, ұлттық талаптарға сай жүргізу. Қазіргі кезде бұл мәселелер жүйелі шешімін тапқан жоқ. Қай қаламызды алсақ та оның кез келген көшесіндегі атаулар мен жарнамалар өрескел қателерге толы. Өйткені оны жүйелеп, ретке келтіретін заңнама талаптары әлсіз болып отыр.

Қазіргі кезде кейбір мекеме, ұжымның, кәсіпкерлердің көрнекі ақпарат, жарнама атауларының жазылуында көптеген көз сүріндірер кемшіліктерді байқаймыз. Мұны тілге менсінбеушілік танытудың белгісі, тіпті мемлекеттік «Тіл туралы» Заңды өрескел бұзу деп түсіну қажет. Басқа ұлт өкілдерін былай қойғанда, бұл өзіміздің тілге деген немқұрайлығымызды байқатады. Рас, Тіл басқармалары, ономастикалық комитет біраз жұмыстар атқаруда. Әсіресе, соңғы кезде ономастикалық кеңістігінде қалыптасып келе жатқан жаңа онимдік атаулардың күрделі мәселелері күн санап өсуде. Бұл – эргонимдер, яғни фирма, компания, жеке кәсіпкерлік нысандар атаулары және тағы басқалар; тауарлық белгілер, яғни азық-түлік, өзге де тұтыну тауарлар атаулары; урбанонимдер, яғни қала ішіндегі шағын аудандар, тұрғын үй кешендері, т.б. атауларын зерттеп, жүйелеп, бір ғана елдік, ұлттық талаптарға сай жүргізу. Қазіргі кезде бұл мәселелер жүйелі шешімін тапқан жоқ. Қай қаламызды алсақ та оның кез келген көшесіндегі атаулар мен жарнамалар өрескел қателерге толы. Өйткені оны жүйелеп, ретке келтіретін заңнама талаптары әлсіз болып отыр.

Осы ретте Тараз қаласындағы жарнамаларға тоқталып өтуді жөн көрдік. Бүгінде қала көшелеріндегі түрлі тауар түрлерін жарнамалайтын билбордтардағы қателерден аяқ алып жүре алмайсыз. Мысалы, Төле би даңғылының бойындағы «Оргтех без помеха» деген тіркес «Кедергісіз оргтех» деп аударылыпты. «Оргтех без помеха» тіркесінің аудармасы «Ақаусыз оргтех» болу керек емес пе, «без помеха» деген тіркестің аудармасы «ақаусыз» деген мағынаны береді ғой. Өз басым жарнама мәтінінен қате көрсем сол мекеме болсын, дүкеннің иесіне, әкімшілігіне ескерту айтып, «Тіл туралы» Заң талаптарына сай сөзді дұрыс жазуын сұраймын. Кей жағдайларда бұл айтылғандарым ескерілмей жатады. Бірақ көрген қатені ескертіп айту барлығымыз үшін парыз деп санаймын. Желтоқсан көшесінің бойымен келе жатып бір «Сұлулық салонына» көзім түсті. Атауы шет тілінде болса да, сыртында орнатылған тақтайшада ондағы қызмет түрлері қазақша жазылғанына қуанып едім. «Тырнақ өсіру» деген тіркестің «тырақ өсіру» деп жазылғаны қуанышымды су сепкендей басты. Қатені байқаған соң бұл мекеме басшысына ескерту айтып едік, ол түсінгендей шырай танытты. Келесі бір жолы келсек, ендігі «тырақ өсіру» тіркесі «тырңақ өсіру» деп түзелген екен. Бұған не дейсіз? Сонда бүкіл ұжым болып қарапайым «тырнақ» сөзін жаза алмағаны қалай? Әлде бұл мемлекеттік тілге немқұрайлық танытқандары ма?

Көше бойын қаптаған билбордтағы қате жарнамалар былай тұрсын, қала ішіндегі автобустардың бағыты жазылған терезелердегі мәтін туралы әңгіме өз алдына бір бөлек. Қате жазылған дүниені ескертіп жөндеуге болар. Ал жалпы жұрттың автобус аялдамаларын қате атауын қалай жөндемекпіз? Мәселен, №36, 43, 41, 55 автобустары жүретін көше атаулары «Қонаева», «Сәтпаева», «Асқарова» деп аталып жүр. Кондуктордан бастап, дүйім жұрттың көше атауларын дұрыс атамауы қазақ елінің дамуына бар ғұмырын арнаған тұлғаларымызды сыйламау емес пе?! Бұнымен қоса әлі де «Кирова» (қазіргі «Асқаров»), «Мечникова» (қазіргі «Ұлбике ақын») деп көше атауларын ескіше аталып жүр. Соңғы статистикалық деректерге жүгінсек, қала халқының 70 пайыздан астамы қазақтар. Олай болса, тіліміздің шұбарланып, көше атауларының дұрыс жазылмауына кім кінәлі, орысша аталу себебі неде?

Материалдың толық нұсқасын "Алаш айнасынан" оқи аласыздар.