03 қыркүйек 2014 | 10:35

Тұтынушыны тонау қашан тыйылады?

Нұрғиса ЕЛЕУБЕКОВ (фото)

Біз инфляцияны ауыздықтауға келгенде көршілес ТМД елдерінен көш ілгері тұр екенбіз (!). Өзге елдер біздің қымбатшылыққа құрған қалқанымызды бүгінде қолдап, қуаттап қызыға да қарап отырған көрінеді. Міне, елдегі маркетингтік-талдау орталықтарының шығарып отырған есебінше есеп осылай түзілуде.

Біз инфляцияны ауыздықтауға келгенде көршілес ТМД елдерінен көш ілгері тұр екенбіз (!). Өзге елдер біздің қымбатшылыққа құрған қалқанымызды бүгінде қолдап, қуаттап қызыға да қарап отырған көрінеді. Міне, елдегі маркетингтік-талдау орталықтарының шығарып отырған есебінше есеп осылай түзілуде.

Әйтсе де қымбатшылықпен күресімізге бөгделер «сүйсініп» отырғанымен, инфляцияның табиғатына елдегі қалың бұқара оншалықты разы емес. Өйткені қазірде қара базарға бара қалсаңыз да, шағын маркеттерге бара қалсаңыз да себетіңізді сапасыз әрі бағасы удай азық-түлікке толтырып, көңіліңіз пәс тартып қайтасыз. Үкімет қанша жерден «тауар бағасын өсіргендердің басы кетеді» деп шектеу қойғанымен, халық ең көп тұтынатын тауарлар мөлшері бізде ай сайын қымбаттайды. Бұған саудагерлер «тауардың басым бөлігін сырттан әкелеміз» деген уәж айтады. Ал, шынтуайтында, бар гәп тек сырттан әкелінетін тауарда жатпағаны ақиқат. Ендеше, бүгін «Алаш айнасы» ішкі нарықтағы отандық өнім бағасына және сапасына қатысты «гәп» төркінін ақтарып көруді жөн көрді.

Сатып алушыны граммдап жейді?

Егер деректерге жүгінсек, бүгінде отандық тамақ өндіру көрсеткіші нарықта 40 пайызға жеткен. Мамандар «соңғы екі жыл көлемінде отандық өнім өндірушілерге жағдай жасағанымыз, шағын және орта бизнесті тексеруге мораторий жариялағанымыз деңгейді көтерді» деседі. Алайда сарапшылардың пайымдауынша, «отандық өнім әлі де халықтың үдесінен шыға алып отырған жоқ».

Меруерт Молдабаева, әлеуметтанушы:

– Бізде жабайы кәсіпкерлік қалыптасып кеткен. Бүгінде отандық өнім өндірушілер өндіретін тауарының салмағын үнемдеуден бастап, ол тауардың ішіне қосылатын қажетті қоспаның өзін барынша үнемдеуге болмаса мүлдем қоспауға тырысады. Мақсаттары - халыққа сапалы тауар ұсыну емес, өздерінің шығындарын азайту. Айталық, қазір де дүкендерде үлес салмағы 300 граммнан 1 келіге дейінгі аралықта отандық тауар өнімдері тізіліп тұрады. Бір қарағанда салмағы аз тауардың бағасы да арзан тәрізді болып көрінеді. Есептей келгенде, керісінше, үлес салмағы аз тауардың бағасы қымбат болып шыға келеді. Түсінікті болуы үшін есептеп көрелік. Мысалы, дүкенде 1 келі ұн 350 теңге тұрсын делік, ал 800 грамм ұн - 190 теңге. Сондай-ақ сусын 1 литрі -190 теңге. Ал 2 литрі - 230 теңге. Қатталған кесепенің 500 граммы - 150 теңге, 300 граммы - 130 теңге. Міне, өнім өндірушілер тауардың үлес салмағын осылай болар-болмашы әдіспен төмендетіп, сол салмағы төмен тауардың бағасынан пайда көріп отырғаны даусыз. Себебі бүгінгідей қымбатшылықта қалтасындағы 10-20 теңгесіне дейін үнемдегісі келетін қарапайым қауым салмағы арзан тартатын, бағасы да сәл-пәл арзандау тауарға бірінші қол созады. Бірақ сол тұтынушы «арзандауын аламын» деп ұтылып жатқанын аңғармайды да. Міне, біздің нарыққа да осы көз арбаушылық дендеп еніп алған. Қарапайым халықтың табысын қымбатшылық бір «жұтып» алса, өнім өндірушілер тағы алдап-арбап келеді. Бұған бір амал қолданған жөн.

Заңға өзгеріс керек

Жалпы, қаржы саласында мұндай айланы испандық кәсіпкерлер «көз арбау» дейді. Тіптен қайсыбір елдерде кәсіпкерлердің мұндай айласына заңмен арнайы тыйым да салынады. Ал біздің елде «Азық-түлік қауіпсіздігі және мәселелері туралы» Заңда бұл жайт қарастырылмаған. Сондықтан сарапшылардың пайымдауынша, болашақта заңға бір өзгеріс керек.

Материалдың толық нұсқасын "Алаш айнасынан" оқи аласыздар...