10 қазан 2014 | 15:53

Ұлттық кино ұлттық камзолмен бағалана ма?

©Алаш айнасы иллюстрациясы

Соңғы кезде киноға қатысы бар мамандар «қазақта ұлттық кино бар ма» деген сұрақ төңірегінде жиі пікір таластастырып, даурығып жататытына куә болып жүрміз. Бірақ біз осы күнге дейін «ұлттық кино» ұғымының не екенін анықтап алған жоқпыз. Таяуда ҚР Білім және білім министрлігі Ғылым комитеті М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты, «Театр және кино» бөлімінің ұйымдастыруымен «Ұлттық кино: Жаңашылдығы мен даму бағыты» атты Республикалық ғылыми-практикалық конференция өткен болатын. Осы жиынға қатысқан «Алаш айнасының» тілшісі аталған басқосудан өзінің ұлттық кино туралы түйгенін оқырманмен бөлісуді жөн көрді.
Ұлттық кино төңірегіндегі тақырып талқыланған жиынға белгілі режиссерлер, аниматорлар, қоғам қайраткерлері, ғалымдар қатысты. Солардың ішінде жалпы ұлттық киноға қатысты ғылыми анықтама берген тұшымды ой айтқан ғалым Молдияр Ергебеков. Сүлейман Демирель атындағы университетінің ассистент профессоры, PhD докторы Молдияр Ергебековтің баяндамасы негізінде оқырманға «ұлттық кино» ұғымына анықтама беруге тырысып көрейік.
Ұлттық кино деген не?
–Киноның тарихын азды-көпті білетіндерге жақсы мәлім, кино алғаш ұлттық емес халықаралық, жаһандық аренада туылды. Киноның негізін қалаушы ағайынды Люмьерлер – француз, Складановксий – неміс, Эдисон – америкалық болатын. Ұлттық кино дәстүрі – 1920 жылы Еуропада пайда болған феномен. Әсіресе италиян киносы арқылы ұлттық кино феномені пайда болды. Осы уақыттан бастап кинемотография – ұлттық мәдениеттің бір түріне айналды.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін бірқатар еуропалық елдердің отары болған Шығыс және Африка елдері тәуелсіздік алуының нәтижесінде ұлттық кинолардың саны артты. Сондай-ақ Одақтас республикалардың «өздеріне тән» ұлттық кинолары пайда болды.
Ұлттық кино туралы біздің қиялымызда қандай да бір түсінік бар, бірақ ұлттық киноға қатысты нақты ғылыми тұжырымдама жоқ. Өйткені бізде ұлттық кино туралы арнайы зерттеулер жүргізілмеген.
Ұлттық киноға Латын америкалықтар мен КСРО өзінше анықтама беруге тырысқан. Айталық, латын америкалықтар үшін ұлттық кино – капитализм мен имперализмге қарсы күрестің қаруы. Өйткені баршамызға аян латын америкалықтар ұзақ жылдар Американың идеологиясына қарсылық білдіріп келді. Ал КСРО үшін ұлттық кино – әрбір одақтас республиканың негізгі этникасы бар екенін білдіретін, этнографиялық фольклорлық элементтермен әрленген саяси, мәдени мағынасы бар институциясы. Кезінде Ресейдің автономиясы болған башқұрт, татар секілді ұлттардың жеке киностудиялар болған жоқ. Ал этнос ретінде мойындалған ұлттардың мемлекет немесе өз астаналарының атауымен аталған киностудиялары болды. Мысалы, «Қазақфильм», «Таллинфильм», т.б. Яғни КСРО-да ұлттық фильм рухани мәдениеттің бір көрінісі және саяси идеогияның құралы болды. Біз ұлттық фильмге әлі КСРО кезіндегі көзқараспен қараймыз. Біздің санамызда ұлттық фильм дегенде батырлар мен қаһармандар, эпикалық кейіпкерлер, ұлтық киімдеріміз бен әшейлеріміз, киіз үй елестейді. Яғни, біздің ұлттық кино дегенде біздің көз алдымызға ұлттық киім келеді.
Батыс теоретиктерінің көзімен ұлттық кино....
Батыста ұлттық кино деген ұғымға өте кеш көңіл бөліне бастады. Тек 1980 жылдардан бастап ұлттық кино ұғымына ғылыми тұжырымдамалар жасалды. Батыстағы ұлтқа, ұлтшылдыққа байланысты ғылыми теорияларды негізге ала отырып ғалымдар ұлттық киноға кеңінен анықтама берді.

Соңғы кезде киноға қатысы бар мамандар «қазақта ұлттық кино бар ма» деген сұрақ төңірегінде жиі пікір таластастырып, даурығып жататытына куә болып жүрміз. Бірақ біз осы күнге дейін «ұлттық кино» ұғымының не екенін анықтап алған жоқпыз. Таяуда ҚР Білім және білім министрлігі Ғылым комитеті М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты, «Театр және кино» бөлімінің ұйымдастыруымен «Ұлттық кино: Жаңашылдығы мен даму бағыты» атты Республикалық ғылыми-практикалық конференция өткен болатын. Осы жиынға қатысқан «Алаш айнасының» тілшісі аталған басқосудан өзінің ұлттық кино туралы түйгенін оқырманмен бөлісуді жөн көрді.
Ұлттық кино төңірегіндегі тақырып талқыланған жиынға белгілі режиссерлер, аниматорлар, қоғам қайраткерлері, ғалымдар қатысты. Солардың ішінде жалпы ұлттық киноға қатысты ғылыми анықтама берген тұшымды ой айтқан ғалым Молдияр Ергебеков. Сүлейман Демирель атындағы университетінің ассистент профессоры, PhD докторы Молдияр Ергебековтің баяндамасы негізінде оқырманға «ұлттық кино» ұғымына анықтама беруге тырысып көрейік.
Ұлттық кино деген не?
–Киноның тарихын азды-көпті білетіндерге жақсы мәлім, кино алғаш ұлттық емес халықаралық, жаһандық аренада туылды. Киноның негізін қалаушы ағайынды Люмьерлер – француз, Складановксий – неміс, Эдисон – америкалық болатын. Ұлттық кино дәстүрі – 1920 жылы Еуропада пайда болған феномен. Әсіресе италиян киносы арқылы ұлттық кино феномені пайда болды. Осы уақыттан бастап кинемотография – ұлттық мәдениеттің бір түріне айналды.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін бірқатар еуропалық елдердің отары болған Шығыс және Африка елдері тәуелсіздік алуының нәтижесінде ұлттық кинолардың саны артты. Сондай-ақ Одақтас республикалардың «өздеріне тән» ұлттық кинолары пайда болды.
Ұлттық кино туралы біздің қиялымызда қандай да бір түсінік бар, бірақ ұлттық киноға қатысты нақты ғылыми тұжырымдама жоқ. Өйткені бізде ұлттық кино туралы арнайы зерттеулер жүргізілмеген.
Ұлттық киноға Латын америкалықтар мен КСРО өзінше анықтама беруге тырысқан. Айталық, латын америкалықтар үшін ұлттық кино – капитализм мен имперализмге қарсы күрестің қаруы. Өйткені баршамызға аян латын америкалықтар ұзақ жылдар Американың идеологиясына қарсылық білдіріп келді. Ал КСРО үшін ұлттық кино – әрбір одақтас республиканың негізгі этникасы бар екенін білдіретін, этнографиялық фольклорлық элементтермен әрленген саяси, мәдени мағынасы бар институциясы. Кезінде Ресейдің автономиясы болған башқұрт, татар секілді ұлттардың жеке киностудиялар болған жоқ. Ал этнос ретінде мойындалған ұлттардың мемлекет немесе өз астаналарының атауымен аталған киностудиялары болды. Мысалы, «Қазақфильм», «Таллинфильм», т.б. Яғни КСРО-да ұлттық фильм рухани мәдениеттің бір көрінісі және саяси идеогияның құралы болды. Біз ұлттық фильмге әлі КСРО кезіндегі көзқараспен қараймыз. Біздің санамызда ұлттық фильм дегенде батырлар мен қаһармандар, эпикалық кейіпкерлер, ұлтық киімдеріміз бен әшейлеріміз, киіз үй елестейді. Яғни, біздің ұлттық кино дегенде біздің көз алдымызға ұлттық киім келеді.
Батыс теоретиктерінің көзімен ұлттық кино....
Батыста ұлттық кино деген ұғымға өте кеш көңіл бөліне бастады. Тек 1980 жылдардан бастап ұлттық кино ұғымына ғылыми тұжырымдамалар жасалды. Батыстағы ұлтқа, ұлтшылдыққа байланысты ғылыми теорияларды негізге ала отырып ғалымдар ұлттық киноға кеңінен анықтама берді.

Материалдың толық нұсқасын "Алаш айнасынан" оқи аласыздар...

TENGRI LIFE

TENGRI TRAVEL