Желілер басқарады: елдің сауда сөрелеріндегі импорттың үстемдігіне кім кінәлі?

Солтүстік Қазақстан облысының "Атамекен" кәсіпкерлер палатасында жергілікті азық-түлік өнімдерін өндіру және сату мәселелері талқыланған дөңгелек үстел өтті. Оның қатысушылары өңірде отандық өнімдерді сауда желілері арқылы сатумен байланысты өте күрделі жағдай қалыптасқанын атап өтті. Солтүстікқазақстандық қайта өңдеушілер өздерінің сапасы мен қолдан жасалған өніміне, өңірлік нарыққа бағытталған, ал желілерге ең төменгі баға бойынша тауардың үлкен көлемі қажет. Нәтижесінде, елдің өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығы үшін ең қолайлы аймақтарының бірінде өндірушілер өндіріс көлемін азайтуға немесе тіпті жабуға мәжбүр, ал супермаркеттердің сауда сөрелері импорттық азық-түлікке толы.

Бүгінгі таңда шындық мынада, біздің еліміздегі азық-түліктің көп бөлігі сауда желілері арқылы жүзеге асырылады. Ал желілерге үлкен пайда табу үшін ірі тауар жеткізушілермен ең төменгі баға бойынша жұмыс істеген тиімді. Бұл ретте, өнімнің сапасын көбісі ойламайды - бастысы ең төменгі баға бойынша максималды көлем алу.

Мұндай көлемдерді көрші елдерден, атап айтқанда Ресейден келген ірі өндірушілер оңай қамтамасыз ете алады, ал шағын отандық компаниялардың өнімдері супермаркеттердің сөрелеріне түспейді. Дөңгелек үстелге қатысқан сегіз өндірушінің тек екеуі ғана өз өнімдерін жергілікті бөлшек сауда желілерінде сатады.

Нәтижесінде жұмыс істеп тұрған жергілікті өндірушілер өндіріс көлемін азайтып, қызметкерлерді қысқартуда және сәйкесінше бюджетке салық төлемдері төмендейді. Бірақ көбісі мүлдем күйреді - соңғы бес-жеті жылда қайта өңдеуші компаниялардың саны, мысалы, СҚО-да ет өнімдерін өндірушілер екі есе қысқарды және тағы бірнеше кәсіпорын жабылу алдында тұр. Олардың бірі СҚО-да ет өнімдерін өңдейтін алғашқы жеке өндірістік кешендердің бірінің директоры Светлана Меденниковаға тиесілі.

"Мен және біздің сектордың басқа да бұрынғы өндірушілері СҚО-да 1990-жылдары ашылдық, - деп еске алады Светлана Меденникова, - Кезінде шағын зауыттардан бастадық, бірақ табысты дамыдық. Ол кезде біздің нарықта ресейлік өндірушілер болған емес, ал олар өз тауарларымен келген сәтте біз бәсекеге қабілетті болдық - өз айналымымызды еселеп ұлғайттық, өндірістік тәртіпті реттедік, жаңа рецепттер мен технологияларды әкелдік, жаңа цехтар салдық, халықаралық ISO сапа сертификаттарын алдық. Барлық жергілікті өндірушілер тек табиғи өнімдерді қолдана отырып, сапалы өнімдер шығарды. Бәріміз көрмелерде араластық, бірақ сапаны төмендету арқылы бағаны төмендету үшін емес, сапа үшін бәсекелестік. Барлығымыз сауда желілерінде болдық және қалыпты жұмыс істедік, бірақ ресейлік өндірушілердің демпингтік бағаларымен келуімен барлығы өзгерді".

Светлана Меденникованың айтуынша, мамандар төмен бағаға ненің есебінен қол жеткізуге болатындығын жақсы біледі - тек көлемнің есебінен ғана емес, сонымен қатар көп тауық етін, қоюландырғыштарды, қатайтқыштарды және т. б. қосуға мүмкіндік беретін сапасы, технологиясы мен рецептурасы басқаша етті қолдану арқылы.

Тұтынушылар мұндай тұстарын түсінбейді, дүкенде бар нәрсені алуына тура келеді. Оған қоса, таныс жергілікті өнімдер супермаркеттердің сөрелерінен жоғала бастады, ал ол жерде тұрақтанған импорт бағасымен қуантты.

"Желілер жұмыс істеуге төзгісіз жағдай жасады. Сенің өнімдеріңді нашар көрінетін артқы сөрелерге қойғанда, сақтау шарттарын сақтамайды, содан кейін сатылмаған тауар үшін айыппұл талап етеді - бұл әділ емес. Барлық ретро-бонустар, кіру ақысы және басқа бөлшек сауда тәсілдері жергілікті өндірушінің еңсесін түсіреді. Біздің өндірушілеріміз жақсы, сенімді, тексерілген және сапалы өнімге деген әділетсіз қарым-қатынасқа төтеп бере алмай, біз сияқты желілерден мүлдем кетуге мәжбүр болатындай жағдайлар жасалды. Ең өкініштісі, бұл тұтынушының ең арзан, сапасы белгісіз өнімді сатып алуына жағдай жасалған. Ал жағдай еліміздің барлық өңірлеріне тән екенін ескере отырып, бүкіл Қазақстан бойынша әріптестерімізден білеміз, желілер ұлт денсаулығына, өскелең ұрпақтың денсаулығына мүлдем ықпал етпейтін ең арзан және сапасыз тауарды тұтынудың жаңа тәсілдерін қалыптастырады", - деп есептейді Светлана Меденникова.

Мемлекеттік құрылымдар әзірше бұл мәселеден бас тартып, еркін нарық туралы, ДСҰ қағидаттары туралы айтып отыр. Бірақ еркін нарық - бұл анархия емес, әсіресе елдің азық-түлік қауіпсіздігіне қатысты. Сонымен қатар, әлемде ең алдымен дамыған елдерде муниципалды билік жергілікті өндірушілерді қалай қорғайтыны туралы көптеген мысалдар бар, олар өздерінің өнімдері дүкендердің сөрелерінде бірінші болып ұсынылуынын бақылайды.

"Бұл кезеңде ештеңе істеуге болмайды, өйткені сауда желілері ешкіммен бақыланбайды. Әкімдіктің кәсіпкерлік бөлімі - бұл "нөлдік" ұйым, тіпті өңірлердің әкімдері де ештеңе істей алмайды. Демек елдің азық-түлік нарығын қалыптастырудың барлық тәсілдері мен принциптері өз пайдасына сүйене отырып, желілер жасайды. Шын мәнінде, олар сауда министрі, қаржы министрі және үкімет. Олар кімнің өнімдерін таңдаса, сол дамитын болады, ал кімді жолатқысы келмесе - ол кәсіпорындар жабылуға мәжбүр. Желілер басқарады! Мемлекет те бұл процеске ешбір араласпайды, бұл жағдайды жергілікті өндіруші үшін өте күрделі етеді", - дейді кешен директоры.

Светлана Меденникованың және дөңгелек үстелдің басқа да қатысушыларының - тамақ өнімдерін өндірушілердің пікірінше, мемлекет сауда желілерінің жұмысын реттеуді қолға алып, олар үшін жергілікті өндірушілерге сатылымға қол жеткізуді, желілердегі басым позицияны және импорттаушылармен тең бәсекелестікті қамтамасыз етуге арналған ең аз талаптарды белгілеуі керек. Бұл қадамдар өнімнің сапасын үнемі бақылауды және сапаның тек қағазда көрсетілген жасанды емес, нақты болуын көздеуі тиіс. Бұл үшін сертификаттаудың барлық жүйесі нарыққа сапасыз өнімге жол бермей, қайта құрылып, нақты жұмыс істеуі керек.

"Тауар үшін төлемді қайтару, кешіктіру, өндіруші кәсіпорындардың кредиттелуі - осының барлығы біздің тұрақты және шиеленісіп келе жатқан проблемаларымыз. Желілер тіпті қалыпты ынтымақтастыққа ұмтылмайды, өйткені бұл оларға қажет емес. Дәл біз, өндірушілер суық тізбек талаптарын сақтау үшін және т.б. дұрыс сақталуы үшін әр дүкенде өз тауарларын орналастырып, таратып, қайтарып берулерді рәсімдеуіміз тиіс. Тек едендерін жумасақ болғаны. Бұл сұмдық болып естілсе де айтып өтейін, бүгінде қазақстандық өндіруші болу - бұл қорлану! Біздің кәсіпорынның алтын сапа стандарты бар, біз - "Қазақстанның үздік тауары" болып табыламыз және тиісті кітапқа енгізілгенбіз. Бірақ мұның бәрі кімге керек? Ешкімге керек емес", - дейді Светлана Меденникова.

Қазақстандық өндірушінің жан айқайы естілетін болады ма? Азық-түлік қауіпсіздігіне қауіп төндіретін бұл мәселені қай мекеме шешуі керек? Өйткені, бұл бірлі-жарым жағдай емес, Қазақстанның барлық өңірлерінде осындай жағдай қалыптасты. Бұл біздің қазіргі ақиқатымыз, және олар мемлекет тарапынан айқын ұстанымның болмауына байланысты, елдің азық-түлік нарығында ойын ережелерін өндірушілер емес, сауда желілері белгілейді. Нәтижесінде біздің азық-түлік импортына тәуелділігіміз арта беретін болады.

Сілтемесіз жаңалық оқисыз ба? Онда Telegram желісінде парақшамызға тіркеліңіз!