25 қыркүйек 2014 | 16:44

Қазба байлықтарымызды аукционға салатын болдық

Алаш айнасы иллюстрациясы

Біз енді болашақта қазба байлықтарымызды да аукционға салатын болдық. Бұған дейін әлемдік тәжірибеге сүйеніп елімізде асыл тұқымды мал басын аукционға салып сауданы қыздырдық, одан соң мемлекеттік сатып алуларды аукцион арқылы жүргіздік, электронды сауданы аукциондау жүйесі де бізге таңсық емес. Ендігі кезек қазба байлықтарымызға келді. Бұдан былай «Жер қойнауы және Жер қойнауын пайдалану туралы» заңға сәйкес қазақ жерінің қазбаларын пайдалану, барлау және өндіру құқығы аукциондық негізде жүргізіледі. Үкіметтің заң жобасында ұсынған «бәсекелестік сауда» деген тіркесін халық қалаулылары мен Мәжілістің экология мәселелері және табиғатты пайдалану комитеті «аукцион» деп алмастыруды жөн көріпті. Айтуларынша, бәсеке¬лес¬тік сауда кезінде бір сатып алушы және бірнеше сатушы болады. Нәтижесінде, өз қызметін анағұрлым арзан сатқанға таңдау түседі. Ал аукцион сөзінің мазмұнына жү¬гінсек, жер қойнауын пайдалану құқығы барынша қымбатқа сатып алғанға беріледі. Сондықтан заң жобасын жасаушылар «бұдан былай қазақтың жер қойнауындағы қазба байлықтарды инвесторларға қымбатқа сату үшін аукциондық жүйеге жүгінген дұрыс» деп отыр. Қазір бұл заң жобасын Үкімет пен Мәжіліс арасында құрылған жұмыс тобы мақұлдады. Ал заңды қабылдау-қабылдамау туралы соңғы шешім Мәжілістің жалпы отырысында белгілі болады. Міне, қазба байлықтарымызға қатысты осы іспетті заң жобасы күшіне енейін деп жатқан тұста бірқатар сарапшыларымыз «Алаш айнасына» өз пікірлерін алға тартуды жөн көрді.

Біз енді болашақта қазба байлықтарымызды да аукционға салатын болдық. Бұған дейін әлемдік тәжірибеге сүйеніп елімізде асыл тұқымды мал басын аукционға салып сауданы қыздырдық, одан соң мемлекеттік сатып алуларды аукцион арқылы жүргіздік, электронды сауданы аукциондау жүйесі де бізге таңсық емес. Ендігі кезек қазба байлықтарымызға келді. Бұдан былай «Жер қойнауы және Жер қойнауын пайдалану туралы» заңға сәйкес қазақ жерінің қазбаларын пайдалану, барлау және өндіру құқығы аукциондық негізде жүргізіледі. Үкіметтің заң жобасында ұсынған «бәсекелестік сауда» деген тіркесін халық қалаулылары мен Мәжілістің экология мәселелері және табиғатты пайдалану комитеті «аукцион» деп алмастыруды жөн көріпті. Айтуларынша, бәсеке¬лес¬тік сауда кезінде бір сатып алушы және бірнеше сатушы болады. Нәтижесінде, өз қызметін анағұрлым арзан сатқанға таңдау түседі. Ал аукцион сөзінің мазмұнына жү¬гінсек, жер қойнауын пайдалану құқығы барынша қымбатқа сатып алғанға беріледі. Сондықтан заң жобасын жасаушылар «бұдан былай қазақтың жер қойнауындағы қазба байлықтарды инвесторларға қымбатқа сату үшін аукциондық жүйеге жүгінген дұрыс» деп отыр. Қазір бұл заң жобасын Үкімет пен Мәжіліс арасында құрылған жұмыс тобы мақұлдады. Ал заңды қабылдау-қабылдамау туралы соңғы шешім Мәжілістің жалпы отырысында белгілі болады. Міне, қазба байлықтарымызға қатысты осы іспетті заң жобасы күшіне енейін деп жатқан тұста бірқатар сарапшыларымыз «Алаш айнасына» өз пікірлерін алға тартуды жөн көрді.

Мамандардың біразы мұнай қадамның бізге қажеттігін айтып отыр. «Егер сауатты жүйелей алсақ, бұл қазба байлықтарымыздың инвесторларға тым арзанға қолды болмауынан сақтандыратын заң» деседі сарапшылар.

Жаңабай Алдабергенов, экономист-ғалым:

– Біз болашақта қазба байлықтарды аукцион арқылы сату жүйесін енгізер болсақ, бұл ел бюджетіне қомақты пайда әкелуі де мүмкін. Бұл жерде аукционнан түскен қаржының белгілі бір бөлігі салық ретінде мемлекеттік бюджетке аударылуы тиіс. Ең ұтымдысы, қазба байлықтарымыз тым арзанға кетпейді. Әлемдік тәжірибеде бар бұл дүниені бізге де енгізу ұтымды. Бірақ бұл жерде бір ескерілетіні, біз болашақта елдегі стратегиялық тау-кен орындарына мемлекеттік бақылау орнатуды қалт жіберіп алмауымыз керек. Мәселен, стратегиялық маңызы бар кен орындарының басым бөлігінде шетелдік инвесторлардың акциясы бар. Бір ғана уранымызды иеленушілер өте көп. Мысалы, соңғы жылдары еліміздің «Қазатомпром» ұлттық акционерлік қоғамы, Ресей, Канада, Франция, Жапония және Қытай елдерімен біріккен кәсіпорындар ашып, солармен бірге қазақ даласының кенін жаппай аршып тастап, уранын өндіруге кірісті. Ресейдің «Росатом» мемлекеттік корпорациясының қарамағындағы «Атомредметзолото» компаниясы, елдегі «Energy» компаниясының илелігіндегі «Қаратаудың» біріккен кәсіпорынының - 50 пайыздық, ал «Ақбастаудың» 25 пайыздық акциясын сатып алып отыр. Бұдан соң уранға қатысты Қазақ-Жапон келісімі бар екенін де біз ұмытпауымыз керек. Бұл ретте елдегі елде «Аппақ» барлау кен орынының акциялық үлесінің 65 пайызы «Қазатомпромға» тиесілі болса, қалған акцияларының 25 пайызын Жапонияның «Sumitomo Corporation» компаниясы 10 пайызын «Kansai Electric Rower» компаниясы өз үлестеріне сатып алған. Елдегі «Хорасан – 1» және Хорасан – 2» деп аталатын уран кеніштерінің де 40 пайыздық үлесі жапондардың еншісінде. Канаданың «Cameco» компаниясымен бірігіп құрған, «Ульба Конверсия»жобасындағы «Қазатомпромның» үлесі – 51 пайыз, ал Camecoның үлесі – 49 пайызды құрайды. Сондай-ақ «Инкай» уран кенішінің акциясының 40 пайызы «Қазатомпромға» тиесілі болса, 60 пайызы тағы сол канадалықтардың үлесінде. Бұл арада біз ертең қазба байлықтарды аукционға салып пайда табамыз десек, алдымен осы стратегиялық маңызы бар кен орындарына мемлекеттік бақылауды күшейтуіміз керек.

Материалдың толық нұсқасын "Алаш айнасынан" оқи аласыздар...