Қазақстан отбасыларында ата-ана мен бала қарым-қатынасы қалай өзгерді?

Tengrinews.kz сайтында "Онлайн мектеп" медиажобасы басталды. Танымдық материалдар сериясында білім беру және психология саласындағы сарапшылармен онлайн-оқытудың ерекшеліктері қамтылады. Оқырмандар "Оқу процесін қалай дұрыс ұйымдастыру керек?", "Бала жоғары нәтижелерге жетуіне қалай көмектесу керек?", "Оқу үлгерімі төмендеген жағдайда не істеу керек?" деген секілді ең қызық сұрақтарға жауап алады.

Қазақстандықтар уақытының көп бөлігімен баласымен өткізетін болған. Бұл көрсеткіш 10 пайызға өскен. Бұған "Рухани жаңғыру" қазақстандық қоғамдық даму институты жүргізген "Отбасылық-демографиялық саясат-2020" әлеуметтік зерттеу нәтижелері дәлел бола алады. 

Зерттеу мәліметінше, 2020 жылы балаларымен үнемі бірге тұратын қазақстандықтар 9,7 пайызға артып, "күн сайын бірге болуға тырысатындардың" үлесі 6,7 пайызға өскен. 2021 жылы ата-аналардың 50,3 пайызы балаларымен үнемі бірге жүретінін айтты.

Алайда, саяси ғылымдар докторы, "Рухани жаңғыру" қазақстандық қоғамдық даму институты басқарма төрағасының орынбасары Әсем Қайдарованың айтуынша, балалармен бірге уақыт өткізу сапасы үнемі жақсы бола бермейді.

"Ата-аналар қарым-қатынас бала мен ата-ананың физикалық тұрғыда бірге болуы деп ойлайды. Бұл олай емес, тікелей қатысу, өзара әрекеттесу болуы керек. Бір нәрсені талқылау үшін визуал және тактильді байланыс болса. Гаджеттер дәуірінде бала сенімен бірге ойын ойнауы мүмкін, яғни бірге уақыт өткізесіздер", - деді Әсем Қайдарова.

Оның айтуынша, қазақстандық ата-аналар жұмысқа беріліп кеткен және отбасының қамын ойлаймын деп шынайы бетпе-бет әңгімелесу екінші орынға ысырылып қалады. 

"Кейінгі екі жылда жүргізілген сауалнамаға сәйкес, баламен қарым-қатынас орнатудағы кедергі - ата-ананың үнемі жұмыста болуы. 2020 жылы бұл көрсеткіш 42 пайызға артқан, 2019 жылмен салыстырғандағы өсім - 11,1 пайыз. Үй шаруасымен жүріп баласына көңіл бөле алмайтындар үлесі 3,2 пайызға артқан", - деп жазылған зерттеуде.  

Сондай-ақ қазақстандық жастар арасында үйленіп, ата-ана атануға дайын болмау үрдісі қалыптасқан. Ал ана атанудың орта жасы 20 жастан 29 жасқа өскен. 

Зерттеуге сәйкес, Қазақстанда ата-ана болу моделінің екі түрі басым: демократиялық және авторитарлық.  

Тағы бір проблема - балалардың 20 пайызының толық емес отбасында өсуі. Яғни, Әсем Қайдарованың сөзінше, әрбір бесінші отбасы толық емес, көбіне ол әкесіз отбасылар. Сондықтан балаларға әке тәрбиесі жетіспей жатады. 

"Зерттеу мәліметінше, балалармен уақыт өткізіп, бірге серуендейтін аналары. Бұл функцияны аналардың 38,15 пайызы, ал әкелердің 2,1 пайызы орындап жүр, 40,2 пайыз отбасында ата-аналар оны бірге істейді", - делінген зерттеуде. 

Алайда, Әсем Қайдарованың сөзінше, бала тәрбиесінде оң тенденция қалыптасқан: карантин кезінде қазақстандықтар балаларын өз ойын білдіру құндылығына жақсы тәрбиелеген. 

Балаларда өзін-өзі құрметтеу (14,5 пайызға), өзіне деген сенім (17 пайызға), әділет (9,7 пайызға), рухани даму (13,1 пайызға), өзін-өзі дамыту (6,4 пайызға), қаражат бойынша өмір сүру қабілеті (2,4 пайызға) өсті. Өзін-өзі көрсету құндылықтары жетістікке жетуге, адамның маңызына, даралыққа, адам құқықтарына, прагматизмге бағытталған.

Балалармен талқыланатын тақырыптардың ішінде бірінші орында - білім беру, екінші орында - денсаулық, үшінші орында - қызығушылық, хобби, содан кейін болашақ мамандық.

Шетелдік тәжірибе декретке шығатын әкелердің үлесін арттыруға және тәрбиедегі әке ықпалын арттыруға "әкелік квоталарды" енгізу тиімді екенін көрсетіп отыр. Басқа кең таралған тәжірибелердің ішінде: бұл оқу орындарында жыныстық қатынас бойынша білім беру сабақтарын өткізу, ұрып тәрбиелеуден бас тарту, ерте жастан бастап балаларды өзін-өзі тәрбиелеуге үйрету де бар.

Әсем Қайдарова ата-ана әлеуетін материалдық жағынан ғана емес, құндылық-нормативтік деңгейде де нығайту маңызды екенін айтады. Жастарды отбасылық өмірге, жұбайының (жарының) бір-бірімен және туыстарымен өзара қарым-қатынас жасауына дайындау бойынша жұмыс жүргізу, ата-аналарға балалар психологиясының ерекшеліктерін және қайшылықтар мен жанжалдарды шешу жолдарын түсіндіру қажет екенін атап өтті. 

"Онлайн мектеп" жобасын Tengrinews.kz "Рухани жаңғыру" қазақстандық қоғамдық даму институтымен бірлесіп жүзеге асырады.

Сілтемесіз жаңалық оқисыз ба? Онда Telegram желісінде парақшамызға тіркеліңіз!