Елді тастап кеткендердің үйлерін қайтарып беруге тиіспіз бе?

20 жылдан астам жыл бұрын, бір дәуірді артқа тастап жаңасына аяқ басқан өтпелі қиын-қыстау кезеңде Қазақстаннан шетелге жосылғандар жетерлік болды. Соның салдарынан кезінде көз алдымызда жайқалып, гүлдеп тұрған Арқалық, Жаңатас, Теміртау сынды барлық шағын қалаларымыз үңірейіп, ондағы тұрғын үйлер біртіндеп қирандыға айналып, ішімізді ашытты. Арасында ауылдан келгендер кейбір осындай бос, иесіз қалған баспаналарға бас-көз боп, сақтап та қалып жатты. Алайда Қазақстан жағдайын түзеп, еңсесін тіктегенде, әсіресе іргедегі мемлекеттерді тұрақсыздық жайлай бастағанда кешегі кеткендердің көбісі елге орала бастады. Олардың қиын кезеңде елді тастап кетіп, енді қайта оралып қараусыз қалдырған баспаналарын даулауы бүгіндері қоғамда үлкен мәселе туғызып тұр. Сондықтан «Алаш айнасы» басылымы осы мәселенің заңдық жағына тереңірек үңіліп көрмекші...

Дін және көші-қон жөніндегі америкалық зерттеу орталығының мәліметтеріне сүйенсек, КСРО ыдырағаннан бері Қазақстаннан кеткендердің 90 пайызға жуығы Еуропаға ат басын тіреген екен. Ал өз өңіріміздегі елдерде, мәселен Ресейде 2 миллонға жуық, Украинада 250 мың, Беларуссияда 70 мың қазақстандық мигранттар өмір сүріп жатыр екен. Оның көбісі, мысалы соғыс жағдайындағы Украинадағылар бүгіндері Қазақстанға оралғысы келеді, келіп жатқандары да баршылық. Ресейден де келушілер де жетерлік. «Біреу тоңып секіреді, біреу тойып секіреді» демекші, бастапқылар шынында бас сауғалап, осында пана іздеп келсе, ал соңғылары кедендік шектеу жойылғаннан кейінгі артықшылықтарды пайдалануда бұрындары осында қалып кеткен баспаналарын даулап, ақша көргісі кеп жүр. Оған жол беретін заңымызда жолдар да бар екен.

Нақтырақ айтқанда, 15 жыл бұрын азаматтарымызды баспанамен қамтамасыз ету бағдарламасын қалтқысыз жүзеге асыруда биліктегілер қаладағы иесіз қалған үйлерге ауылдағылардың кеп кіруіне рұқсат берген. Бірақ осы істі олар заңдастыруды ұмыт қалдырған. Салдарынан бүгіндері үйін даулап келушілердің кесірінен кейбір отандасымыз далада қалуға мәжбүр.

Кезінде мемлекеттің өзі иесіз үйлерді ел азаматтарын пайдалануға шақырып, оны енді ешкім тартып алмайды деп сендірген. Бірақ қазір үйді даулаушылар табылып жатыр. Дау сотқа жетсе де биліктегілер бұған еш қатысы жоқтай, үн-түнсіз. Бәрінен масқарасы, соттың үйді бұрынғы иелері есебіне қарай шешім шығарған кездері жиі кезедеседі. Мұндай жайт ел өңірлерінің түкпір-түкпірінде көптеп белең алып жатыр. Тіпті, Шахтинскіде иесіз үйді 15 жыл бойына пана еткен әйел сот шешімімен далаға қуылғанда өз-өзін өртеп жібере жаздаған.

Гәп, қайда десек, бұл арадағы мәселенің барлығы заңдастыруға келіп тіреледі екен. Ал заңдастыруды ел азаматтары емес, биліктің өзі жасауы керек болған. Заңдастыру процедурасы Азаматтық кодексте ақ-қара жазумен ап-анық көрсетілген.

Материалдың толық нұсқасын "Алаш айнасынан" оқи аласыздар.